1

1 Paweł, niewolnik Pomazańca* Jezusa, powołany wysłannik**, oddzielony do dobrej nowiny Boga, [* W niniejszym przekładzie, tu i dalej w tekście, podaje się znaczenie etymologiczne; normalnie już jak imię własne "Chrystus".] [** W formie spolszczonej "apostoł". Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.]

2 która wcześniej została ogłoszona poprzez proroków Jego w pismach świętych,

3 o Synu Jego, (który stał się)* z nasienia** Dawida co do ciała, [* Jeśli imiesłów grecki przekładany jest na zdanie względne lub okolicznikowe, sygnalizują to tu i w następnych księgach nawiasy.] [** Sens: potomstwa.]

4 ustalonym Synu Boga w mocy według Ducha uświęcenia dzięki powstaniu martwych*, Jezusie Pomazańcu, Panu naszym, [* Nie znaczy to jednak, że zmartwychwstanie zadecydowało o tym, że Chrystus jest Synem Bożym. Zmartwychwstanie ujawniło w całej pełni, kim Jezus był od początku: naturalnym Synem Bożym.]

5 poprzez którego otrzymaliśmy łaskę i wysłannictwo ku posłuszeństwu wiary wśród wszystkich pogan względem imienia Jego.

6 wśród których jesteście i wy, powołani Jezusa Pomazańca,

7 wszystkim będącym w Rzymie* umiłowanym Boga** powołanym świętym: łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego, i Pana, Jezusa Pomazańca. [* Niektóre rękopisy nie mają słów "w Rzymie".] [** Inne lekcje zamiast "umiłowanym Boga": "w miłości Boga"; bez słów "umiłowanym Boga".]

8 Najpierw dziękuję Bogu memu poprzez Jezusa Pomazańca za wszystkich was, że wiara wasza jest zwiastowana na całym świecie.

9 Świadkiem bowiem mym jest Bóg, któremu służę w duchu mym przez dobrą nowinę Syna Jego, jak nieustannie wspomnienie (o) was czynię sobie

10 każdej chwili przy modlitwach mych, prosząc, czy jakoś już kiedykolwiek dobrze powiedzie się mi w woli Boga, (by) przyjść do was.

11 Pragnę bowiem zobaczyć was, aby jakiś przekazałbym dar wam duchowy ku zostać utwierdzeni wy,

12 to zaś jest, (by) zostać razem zachęceni wśród was przez (tę) wśród jedni drugich wiarę waszą i moją.

13 Nie chcę* zaś, (by) wy nie wiedzieć**, bracia, że wielekroć postanowiłem sobie przyjść do was, i zostałem powstrzymany aż do dotychczas, aby jakiś owoc powziąłbym i wśród was, jak i wśród pozostałych ludów. [* Inne lekcje zamiast "Nie chcę"; "nie spodziewam się"; "nie chcemy".] [** "wy nie wiedzieć" - składniej: "żebyście nie wiedzieli".]

14 Hellenom i barbarzyńcom, mądrym i bezmyślnym powinny jestem;

15 tak (to) we mnie ochocze, (by) i wam w Rzymie* ogłosić dobrą nowinę. [* Niektóre rękopisy nie mają słów "w Rzymie".]

16 Nie bowiem wstydzę się z powodu dobrej nowiny, mocą bowiem Boga jest ku zbawieniu każdemu wierzącemu, Judejczykowi najpierw i Hellenowi;

17 usprawiedliwienie bowiem Boga w niej jest objawiane z wiary ku wierze, jak jest napisane: Zaś sprawiedliwy z wiary żyć będzie.

18 Jest objawiany bowiem gniew Boga z nieba przeciwko każdej bezbożności i niesprawiedliwości ludzi, (tych) prawdę w niesprawiedliwości zatrzymujących,

19 dlatego że poznawalne Boga widoczne jest wśród nich; Bóg bowiem im uczynił widocznym.

20 Bo niewidzialne Jego, od stworzenia świata w czynach* zauważane, są oglądane: wieczna Jego moc i boskość, ku być oni niemożliwi do obronienia; [* Możliwe też: "dzięki czynom"; "w czynach" - tu o wytworach czynu.]

21 dlatego że poznawszy Boga nie jako Bogu oddali chwałę lub podziękowali, ale stali się czczymi w rozważaniach ich* i zostało pogrążone w ciemności nierozumne ich serce. [* Sens: swych.]

22 Zapewniając*, (że) być mądrzy**, dali się uczynić głupimi, [* Sens: Chociaż zapewniają.] [** "być mądrzy" - składniej: "że są mądrzy".]

23 i zmienili chwałę niezniszczalnego Boga na upodobnienie* obrazu (do) zniszczalnego człowieka, i fruwających, i czworonogów, i pełzających. [* Sens przedmiotowy: to, co jest upodobnione.]

24 Dlatego wydał ich Bóg przez pożądania serc ich na nieczystość, (by) doznawać braku szacunku ciała* ich przez nich, [* "doznawać braku szacunku ciała" - składniej: "by ciała ich doznawały braku szacunku". Możliwy inny przekład: "doznawania braku szacunku przez ciała ich".]

25 którzy zamienili prawdę Boga na kłamstwo, i zaczęli czcić i zaczęli służyć stworzeniu wbrew (Temu), (który stworzył), który jest wysławiony na wieki. Amen.

26 Przez to wydał ich Bóg na namiętności braku szacunku; bo żeńskie ich zamieniły zgodne z naturą użycie na (to) wbrew naturze,

27 podobnie i męskie, odrzuciwszy zgodne z naturą użycie żeńskiego, dali się zapalić przez sięgnięcie ich ku jedni drugim, męskie w męskich (tę) niedostojność sprawiając i zapłatę, którą trzeba, (za to) błąkanie się ich na sobie samych odbierając.

28 I tak jak nie zaaprobowali, (by) Boga mieć w uznaniu, wydał ich Bóg ku niezdatnej myśli, (by) czynić nie będące stosownym,

29 (jako) wypełnionych każdą niesprawiedliwością, niegodziwością, zachłannością, złością*, (jako) napełnionych zawiścią, zabójstwem, sporem, podstępem, złośliwością, obmówców, [* Inne lekcje zamiast "niegodziwością, zachłannością, złością": "niegodziwością, złością, zachłannością"; "złością, niegodziwością, zachłannością"; "złością, nierządem, zachłannością"; "nierządem, niegodziwością, zachłannością, złością"; "niegodziwością, nierządem, zachłannością, złością"; "i nierządem, zachłannością, złością"; "zachłannością, złością".]

30 (jako) szkalujących, nienawidzących Boga, obrażających*, hardych, samochwalców, wynalazców (rzeczy) złych, rodzicom nieuległych, [* Możliwe: "zuchwalców".]

31 nierozumnych, zdradzieckich, nielubów, nielitościwych;

32 którzy przepis Boga poznawszy, że takie* sprawiający godni śmierci są, nie jedynie je czynią, ale i zgadzają się ze sprawiającymi. [* Chodzi o wady wymienione w wierszach 29-31.]

2

1 Dlatego niemożliwy do obronienia jesteś, o człowieku każdy sądzący; w czym bowiem sądzisz drugiego, ciebie samego zasądzasz, bo te same* sprawiasz sądząc. [* Chodzi o wady wymienione w wierszach 29-31.]

2 Wiemy zaś*, że sąd Boga jest według prawdy na takie** sprawiających. [* Inne lekcje: "bowiem"; bez "zaś".] [** Chodzi o wady wymienione w wierszach 29-31.]

3 Liczysz zaś (na) to, o człowieku sądzący takie* sprawiających i czyniący te same, że ty wymkniesz się z sądu Boga? [* Chodzi o wady wymienione w wierszach 29-31.]

4 Lub bogactwo łagodności Jego, i powściągliwość*, i wielkoduszność lekceważysz, nie wiedząc, że łagodność Boga do zmiany myślenia** cię prowadzi? [* Sens: cierpliwość.] [** W N.T. termin techniczny "nawrócenie".]

5 Według zaś twardości twej i niezdolnego do zmiany myślenia serca gromadzisz tobie samemu gniew na dzień gniewu i objawienia się sprawiedliwego osądu Boga,

6 który odda każdemu według czynów jego:

7 tym w wytrwałości czynu dobrego chwały, i szacunku, i niezniszczalności szukającym* życie wieczne; [* Dopełnieniem bliższym tego słowa są w tekście wyrazy ,,chwały, i szacunku, i niezniszczalności".]

8 tym zaś z podjudzania i nieulegającym prawdzie, ulegającym zaś niesprawiedliwości gniew i rozdrażnienie -

9 utrapienie i ucisk na całą duszę człowieka sprawiającego zło, Judejczyka najpierw i Hellena*; [* Nazwa ogólna dla pogańskiego świata greckiego.]

10 chwała zaś, i szacunek, i pokój każdemu czyniącemu dobro, Judejczykowi najpierw i Hellenowi;

11 nie bowiem jest branie według twarzy* u Boga. [* Metaforyczne określenie oceniania człowieka według tego, co zewnętrzne.]

12 Jacy bowiem nie mając Prawa zgrzeszyli, nie mając Prawa i zginą; i jacy w Prawie zgrzeszyli, poprzez Prawo zostaną osądzeni;

13 nie bowiem słuchacze Prawa sprawiedliwymi przed Bogiem, ale czyniący Prawo uznani zostaną za sprawiedliwych.

14 Kiedy bowiem poganie, nie Prawa mając*, dzięki naturze** (te)*** Prawa czynią, ci Prawa nie mając, dla siebie samych są prawem; [* "nie Prawa mając" - składniej: "nie mając Prawa".] [** Możliwe: "z natury".] [*** Z domyślnym: nakazy.]

15 którzy wykazują czyn Prawa wypisany* na sercach ich, (bo równocześnie świadczy) ich sumienie i potem (gdy) jednych drugich** wyliczenia (oskarżają) lub i (bronią), [* "czyn Prawa wypisany" z domyślnym "być". Składniej: "że czyn Prawa wypisany jest".] [** Sens: wzajemne.]

16 w dniu, gdy sądzi Bóg ukryte* ludzi według dobrej nowiny mej poprzez Pomazańca Jezusa. [* Z domyślnym: sprawy.]

17 Jeśli zaś ty Judejczyka nadajesz sobie nazwę, i dajesz sobie spoczywać na Prawie, i chełpisz się w Bogu,

18 i poznajesz wolę, i aprobujesz przewyższające*, pouczany dzięki Prawu, [* Prawdopodobny sens: to, co istotne, co najważniejsze w życiu.]

19 jesteś przekonany, (że) ty sam przewodnikiem być* ślepych, światłem (tych) w ciemności, [* Składniej: "że ty właśnie jesteś przewodnikiem".]

20 wychowawcą nierozsądnych, nauczycielem niemowlęcych, mającym ukształtowanie poznania i prawdy w Prawie. -

21 Więc nauczając drugiego, ciebie samego nie nauczasz? Ogłaszając, (by) nie kraść, kradniesz?

22 Mówiąc, (by) nie cudzołożyć, cudzołożysz? Czując wstręt (do) wizerunków*, dopuszczasz się świętokradztwa? [* O posągach bóstw.]

23 Który przez Prawo chełpisz się, poprzez przestępstwo obok Prawa Bogu nie okazujesz szacunku?

24 Bo imię Boga z powodu was jest spotwarzane wśród pogan, tak jak jest napisane.

25 Obrzezanie bowiem pomaga, jeśli Prawo sprawiasz*; jeśli zaś przestępcą Prawa byłbyś, obrzezanie twe nieobrzezaniem stało się. [* Sens: wypełniasz.]

26 Jeśli więc nieobrzezanie* przepisów Prawa przestrzegałoby, czyż nie nieobrzezanie jego za obrzezanie policzone zostanie? [* Tu sens: nieobrzezany.]

27 I sądzić będzie (to) z natury nieobrzezanie*, Prawo spełniające**, ciebie***, (tego) w obecności litery i obrzezania przestępcę Prawa. [* Tu sens: nieobrzezany.] [** Sens: wypełniające.] [*** Jest to dopełnienie bliższe po "sądzić będzie".]

28 Nie bowiem (ten) na widoczności* Judejczykiem jest, ani (to) na widoczności* na ciele obrzezaniem; [* Sens: według cech zewnętrznych.]

29 ale (ten) w ukryciu* Judejczyk, i obrzezanie serca przez ducha, nie literę, tego pochwała nie od ludzi, ale od Boga. [* Sens: według cech wewnętrznych, według sposobu postępowania.]

3

1 Jaka więc nadzwyczajność* Judejczyka, lub jaki zysk (z) obrzezania? [* Sens: wyższość.]

2 Wielki na każdy sposób. Najpierw [bowiem], ponieważ otrzymali powierzone wypowiedzi Boga.

3 Cóż bowiem jeśli stali się niewierni niektórzy? Czy niewierność ich porękę Boga udaremni?

4 Nie może stać się; niech stanie się zaś Bóg prawdomówny, każdy zaś człowiek kłamliwy*, tak jak jest napisane: Żeby zostałbyś uznany za sprawiedliwego w słowach Twych i zwyciężysz podczas być sądzonym Ty. [* Ściślej: kłamcą.]

5 Jeśli zaś niesprawiedliwość nasza Boga sprawiedliwość poleca*, co powiemy? Czy niesprawiedliwy Bóg wnoszący gniew? Na wzór człowieka mówię. [* Możliwe: "przygotowuje", "przedstawia", "wzmacnia", "okazuje", "daje dowód".]

6 Nie może stać się; gdyż jak osądzi Bóg świat?

7 Jeśli zaś* prawda Boga przez moje kłamstwo zaobfitowała ku chwale Jego, dlaczego jeszcze i ja jako grzesznik jestem sądzony? [* Inna lekcja: "bowiem".]

8 I czy tak jak jesteśmy spotwarzani i tak jak mówią niektórzy, (że) my mówić*, że: "Uczyńmy złe, aby przyszłyby dobre?" Ich sąd** zgodny z prawem jest. [* "my mówić" - składniej: "że my mówimy".] [** Sens: wyrok skazujący.]

9 Cóż więc? Przewyższamy? Nie w ogóle*, wcześniej oskarżyliśmy bowiem, (że) Judejczycy zarówno jak Hellenowie wszyscy pod grzechem być**, [* Inne lekcje zamiast "Przewyższamy? Nie w ogóle": "Mamy przewyższać? Nie w ogóle"; "Przewyższamy nadzwyczajnie"; "Przewyższamy?".] [** "Judejczycy (...) być" - składniej: "że Judejczycy zarówno jak Hellenowie wszyscy pod grzechem są".]

10 tak jak jest napisane, że: Nie jest sprawiedliwym ani jeden,

11 nie jest rozumiejącym, nie jest odszukującym Boga.

12 Wszyscy odchylili się, razem stali się nieużytecznymi; nie jest czyniący łagodność, [nie jest] aż do jednego*. [* Składniej po polsku: "nie ma czyniącego łagodność, nie ma ani jednego".]

13 Grobem otwartym gardło ich, językami ich zaczęli mówić podstępnie, jad żmij za wargami ich,

14 ich usta klątwy i gorzkości są pełne;

15 ostre* nogi ich, (by) wylać krew, [* Sens: szybkie.]

16 spustoszenie i udręka na drogach ich,

17 i drogi pokoju nie poznali.

18 Nie jest* bojaźń Boga naprzeciw oczu ich. [* Sens: ma. Wtedy: "Nie ma bojaźni Boga".]

19 Wiemy zaś, że jakie* Prawo mówi, (do tych) w Prawie mówi, aby każde usta pohamowałyby się i podsądnym stałby się cały świat (przed) Bogiem; [* Sens: to, co.]

20 dlatego że dzięki czynom Prawa nie zostanie uznane za sprawiedliwe każde* ciało przed Nim, przez bowiem Prawo poznanie grzechu. [* Sens: żadne.]

21 Teraz zaś bez Prawa usprawiedliwienie Boga zostało uczynione widocznym, zaświadczane przez Prawo i proroków,

22 usprawiedliwienie zaś Boga przez wiarę Jezusa Pomazańca, względem* wszystkich** wierzących; nie bowiem jest*** rozróżnienie; [* Ten przyimek i dalszy ciąg zdania należy logicznie połączyć bezpośrednio ze słowami "zostało uczynione widocznym" (w. 21).] [** Inne lekcje zamiast "względem wszystkich": "na wszystkich"; "względem wszystkich i na wszystkich".] [*** Sens: ma. Wtedy: "nie bowiem ma rozróżnienia".]

23 wszyscy bowiem zgrzeszyli i są pozbawieni chwały Boga,

24 uznani za sprawiedliwych darmo Jego łaską przez odkupienie. (to) w Pomazańcu Jezusie;

25 którego postanowił Bóg (jako) przebłagalnię przez wiarę* w Jego krwi ku wykazaniu usprawiedliwienia Jego** poprzez odpuszczenie (tych), (które wcześniej stały się) zgrzeszeń [* Niektóre rękopisy nie mają wyrażenia "przez wiarę".] [** Sens: swego.]

26 podczas powściągliwości Boga, ze względu na wykazanie usprawiedliwienia Jego* w (tej) teraz porze, ku być On sprawiedliwym i uznającym za sprawiedliwego (tego) z wiary (w) Jezusa**. [* Sens: swego: "ze względu na wykazanie usprawiedliwienia Jego" - wyrażenie to prawdopodobnie oznacza powód "powściągliwości Boga".] [** Inne lekcje zamiast "Jezusa"; "Jezusa, wtedy: "(Tego) z wiary Jezusa"; "Jezusa Pomazańca", wtedy: "(Tego) z wiary Jezusa Pomazańca"; "Jezusa Pomazańca"; "Pana naszego Jezusa Pomazańca"; bez "Jezusa".]

27 Gdzie więc (ta) duma? Została wykluczona. Przez jakie prawo? Czynów? Nie, ale przez prawo wiary.

28 Liczymy bowiem*, (że) być uznawanym za sprawiedliwego dzięki wierze człowiek** bez czynów Prawa. [* Inne lekcje: "więc": bez "bowiem".] [** "być uznawanym za sprawiedliwego (...) człowiek" - składniej: "że jest uznawany za sprawiedliwego (...) człowiek".]

29 Czy Judejczyków Bóg jedynie? Czyż nie i pogan? Tak, i pogan,

30 skoro jeden Bóg. który uzna za sprawiedliwe obrzezanie* z wiary i nieobrzezanie** z powodu wiary. [* Sens: obrzezanych.] [** Sens: nieobrzezanych.]

31 Prawo więc uznajemy za bezużyteczne z powodu wiary? Nie może stać się, ale Prawo stawiamy*. [* Sens prawdopodobny: potwierdzamy, umacniamy.]

4

1 Co więc, powiemy, (że) znaleźć Abraham, praojciec* nasz** co do ciała? [* "znaleźć Abraham, praojciec" - składniej: "że znalazł Abraham, praojciec".] [** Inne lekcje zamiast "że znaleźć Abraham, praojciec nasz": "że znaleźć Abraham, ojciec nasz"; "że Abraham, ojciec nasz, znaleźć"; "że Abraham, praojciec nasz".]

2 Jeśli bowiem Abraham dzięki czynom został uznany za sprawiedliwego, ma chlubę; ale nie względem Boga.

3 Co bowiem Pismo mówi? Uwierzył zaś Abraham Bogu i policzone zostało mu ku usprawiedliwieniu.

4 Zaś pracującemu zapłata nie jest liczona według łaski, ale według należności;

5 zaś nie pracującemu, wierzącemu zaś w Uznającego za sprawiedliwego bezbożnego, liczona jest wiara jego ku usprawiedliwieniu,

6 tak jak i Dawid mówi (o) uszczęśliwieniu* człowieka, któremu Bóg liczy usprawiedliwienie bez czynów: [* Inni tłumaczą: "błogosławieństwie".]

7 Szczęśliwi*, których zostały odrzucone bezprawia i których zostały zasłonięte grzechy; [* Inni tłumaczą: "błogosławieni".]

8 szczęśliwy* mąż, którego nie policzy** Pan grzechu***. [* Inni tłumaczą: "błogosławiony".] [** Możliwe: "policzyłby".] [*** "nie policzy Pan grzechu" - bardziej logicznie: "Pan nie policzy grzechu".]

9 Uszczęśliwienie* więc to nad obrzezaniem** czy i nad nieobrzezaniem***? Mówimy bowiem: Policzona została Abrahamowi wiara ku usprawiedliwieniu. [* Inni tłumaczą: "błogosławieństwo".] [** Sens: obrzezanymi.] [*** Sens: nieobrzezanymi.]

10 Jak więc policzona została? W obrzezaniu będącemu czy w nieobrzezaniu? Nie w obrzezaniu, ale w nieobrzezaniu;

11 i znak otrzymał obrzezania: pieczęć usprawiedliwienia wiary, (tej) w nieobrzezaniu, ku być on ojcem wszystkich wierzących w obecności nieobrzezania*, ku policzona zostać [i]** im (jako) usprawiedliwienie, [* "W obecności nieobrzezania" - sens: "w stanie nieobrzezania".] [** Inne lekcje zamiast "policzona zostać i": "policzona zostać"; "policzona zostać on".]

12 i ojcem* obrzezania** (dla tych) nie z obrzezania jedynie, ale i (dla tych) idących w szeregu śladami (tej) w nieobrzezaniu wiary ojca naszego, Abrahama. [* Wyraz ten należy połączyć bezpośrednio z "ku być on" (w. 11).] [** Sens: obrzezanych.]

13 Nie bowiem z powodu Prawa obietnica Abrahamowi lub nasieniu* jego**, (że) dziedziczącym on być*** świata, ale z powodu usprawiedliwienia wiary; [* Sens: potomstwu.] [** Z domyślnym: została dana.] [*** "dziedziczącym on być" - składniej: "że jest on dziedzicem".]

14 jeśli bowiem (ci) z Prawa dziedziczącymi, jest uczyniona pustą wiara i udaremniona jest obietnica;

15 bo Prawo gniew sprawia; gdzie zaś nie jest* Prawo, ani przestępstwo**. [* Sens: ma. Wtedy: "nie ma Prawa".] [** Z domyślnym : nie istnieje.]

16 Dla tego z wiary*, aby według łaski, ku być mocną** (ta) obietnica*** (dla) całego nasienia****, nie (temu) z Prawa jedynie, ale i (temu) z wiary Abrahama, (który jest ojcem wszystkich nas, [* Z domyślnym: potomstwa; lub: jest obietnica.] [** Sens: ważną, obowiązującą.] [*** "ku być mocną ta obietnica" - składniej: "tak, żeby mocną była obietnica".] [**** Sens: potomstwa.]

17 tak jak jest napisane, że: Jako ojca wielu ludów położyłem cię) naprzeciw, któremu uwierzył, Boga, ożywiającego martwych i powołującego nie będące jako będące;

18 on wbrew nadziei dla nadziei uwierzył ku stać się on* ojcem wielu ludów według (tego) (co jest powiedziane): Tak będzie nasienie twe; [* "ku stać się on" - składniej: "tak, że stał się on".]

19 i nie stawszy się bezsilnym (w) wierze, zrozumiał*, (że) jego samego ciało [już] uczyniwszy się martwym**, stuletni gdzieś będąc, i umartwienie*** łona Sary****, [* Inne lekcje: "nie zrozumiał"; "ale zrozumiał".] [** Sens: jest zmartwiałe, jest w stanie uwiądu.] [*** To polskie słowo należy tu rozumieć według sensu etymologicznego: obumarłość, uwiąd. Jest ono w zdaniu dopełnieniem bliższym po "zrozumiał".] [**** Zdanie od słów "i nie stawszy się bezsilnym" do "Sary" wykazuje naruszenie porządku logicznego. Można je tłumaczyć zastosowaniem figury retorycznej, nazywanej hysteron proteron lub histerologią. Kolejność czynności musiała być odwrotna, niż podał autor. Pierwsza mianowicie była świadomość swojej starości i starczego uwiądu Sary, druga - zachowanie wiary mimo tej świadomości. W wolnym zatem przekładzie porządek powinien być taki: Abraham wiedział, że jego ciało poddało się już uwiądowi. miał przecież około stu lat. i że łono Sary też już obumarło, a jednak nie osłabła jego wiara. Ten nieporządek w następstwie czynności można wyjaśnić jeszcze w taki sposób: wypowiedź od słów "zrozumiał, że jego samego" do "Sary" należy uznać za zdanie wtrącone, a początkowe słowa w. 20 połączyć bezpośrednio z początkowymi słowami w. 19. Według tej interpretacji wolny przekład miałby taki porządek: Abraham nie osłabł w wierze - wiedział, że jego ciało poddało się już uwiądowi, miał przecież około stu lat, i że łono Sary też już obumarło - względem zaś obietnicy Boga. Przeciwko tej drugiej interpretacji przemawia użycie spójnika "zaś" na początku w. 20.]

20 względem zaś obietnicy Boga nie dał się rozłożyć* niewiarą, ale dał się umocnić wiarą, dawszy chwałę Bogu [* Słowo to ma sens metaforyczny. Oznacza ono rozpadanie się czegoś, trawienie czegoś przez coś. W zdaniu tym chodzi o to, że w stosunku do obietnicy Boga niewiara nie strawiła Abrahama.]

21 i przekonany*, że co obiecał, mocny jest i uczynić. [* Dosłownie: "napełniony (tym)".]

22 Dlatego [i] policzone zostało mu ku usprawiedliwieniu.

23 Nie zostało napisane zaś z powodu niego samego, że policzone zostało mu,

24 ale i z powodu nas, którym ma być liczone, wierzącym w (Tego), (który wskrzesił) Jezusa, Pana naszego, z martwych,

25 który* pozwolił się wydać z powodu występków naszych i został wskrzeszony z powodu uznania za sprawiedliwych** nas. [* Zaimek ten określa "Jezusa".] [** Lub: "uczynienia sprawiedliwymi".]

5

1 Uznani za sprawiedliwych więc z wiary pokój mamy* względem Boga poprzez Pana naszego Jezusa Pomazańca, [* Inna lekcja: "miejmy".]

2 poprzez którego i zbliżenie się posiedliśmy [ (dzięki) wierze*] do łaski tej, w której stanęliśmy, i chełpimy się z powodu nadziei chwały Boga. [* Inne lekcje: "przez wiarę"; bez "dzięki wierze".]

3 Nie jedynie zaś, ale i chełpimy się w utrapieniach, wiedząc, że utrapienie wytrwałość sprawia,

4 zaś wytrwałość wypróbowanie, zaś wypróbowanie nadzieję;

5 zaś nadzieja nie zawstydza, bo miłość Boga jest wylana w sercach naszych poprzez Ducha Świętego, danego nam,

6 już bowiem Pomazaniec, (kiedy) byliśmy my nie mającymi siły, już* w stosownej porze za bezbożnych umarł. [* Inne lekcje zamiast "już bowiem (...) już": bez drugiego "już"; "jeśli bowiem (...)" bez drugiego "już"; "jeśli zaś (...)" bez drugiego "już"; bez "bowiem"; "jeśli bowiem (...) już"; "ku czemu bowiem (...) już".]

7 Z trudem bowiem za sprawiedliwego ktoś umrze; za bowiem dobrego może ktoś i odważa się umrzeć;

8 dowodzi zaś swojej miłości ku nam Bóg, bo jeszcze grzesznikami (kiedy) byliśmy my, Pomazaniec za nas umarł.

9 Wiele więc bardziej uznani za sprawiedliwych teraz przez krew Jego zbawieni zostaniemy poprzez Niego od gniewu.

10 Jeśli bowiem nieprzyjaciółmi będąc pojednani zostaliśmy (z) Bogiem poprzez śmierć Syna Jego, wiele bardziej pojednani zbawieni zostaniemy przez życie Jego;

11 nie jedynie zaś, ale i chełpiąc się w Bogu poprzez Pana naszego Jezusa Pomazańca, poprzez którego teraz pojednanie otrzymaliśmy.

12 Z powodu tego jak właśnie z powodu jednego człowieka grzech na świat wszedł i z powodu grzechu śmierć, i tak na wszystkich ludzi śmierć przeszła*, za to**, (że) wszyscy zgrzeszyli - [* Inne lekcje zamiast "śmierć przeszła": "przeszła śmierć"; "przeszła".] [** "za to" - przekład niepewny. Inne możliwe: "przed którą", "w której", "przez którą", "dla której".]

13 aż do bowiem Prawa grzech był na świecie, grzech zaś nie jest zaliczany, (jeśli) nie (jest*) Prawo; [* Sens: istnieje.]

14 ale zaczęła królować śmierć od Adama aż do Mojżesza i nad (tymi), (którzy) nie (zgrzeszyli) na upodobnienie przestępstwa Adama, który jest figurą mającego nastąpić.

15 Ale nie jak występek, tak i dar*; jeśli bowiem jednego** (z powodu) występku liczni umarli, wiele bardziej łaska Boga i darowizna w łasce, (tej) jednego człowieka Jezusa Pomazańca, względem licznych zaobfitowała. [* Sens: dar łaski.] [** Z domyślnym: człowieka.]

16 I nie jakby z powodu jednego, (który zgrzeszył), (ten) dar; bo sąd z przyczyny jednego ku zasądzeniu, zaś dar* z przyczyny wielu występków ku usprawiedliwieniu. [* Chodzi o dar łaski Bożej.]

17 Jeśli bowiem jednego* (z racji) występku śmierć zaczęła królować z powodu (tego) jednego**, wiele bardziej (ci), (którzy) obfitowanie*** łaski i darowizny**** usprawiedliwienia otrzymali, w życiu królować będą z powodu (Tego) Jednego: Jezusa Pomazańca. [* Jest to przydawka domyślnego: człowieka. Składniej: "z racji występku jednego człowieka".] [** Z domyślnym: człowieka.] [*** Sens: obfitość.] [**** Inne lekcje: "darowizny i "; "darowiznę": bez ,,darowizny".]

18 Mianowicie więc jak z powodu jednego* występku na wszystkich ludzi ku zasądzeniu, tak i z powodu Jednego** sprawiedliwego czynu na wszystkich ludzi ku usprawiedliwieniu życia***; [* Z domyślnym: człowieka. Zob. 5.17*.] [** Z domyślnym: Człowieka.] [*** "ku usprawiedliwieniu życia" - sens: ku usprawiedliwieniu, dającemu życie. Sens zdania eliptycznego, zawartego w w. 18 należy odczytać na podstawie kontekstu.]

19 jak właśnie bowiem z powodu nieposłuszeństwa jednego człowieka grzesznikami ustanowieni zostali liczni, tak i z powodu posłuszeństwa Jednego* sprawiedliwymi ustanowieni zostaną liczni. [* Z domyślnym: Człowieka.]

20 Prawo zaś weszło, aby zaobfitowałby występek; gdzie zaś zaobfitował grzech, aż nazbyt zaobfitowała łaska,

21 aby, jak właśnie zaczął królować grzech przez śmierć, tak i łaska zaczęłaby królować z powodu usprawiedliwienia ku życiu wiecznemu poprzez Jezusa Pomazańca, Pana naszego.

6

1 Co więc powiemy? Mamy utrzymywać się w grzechu, aby łaska zaobfitowałaby?

2 Nie może stać się; którzy umarliśmy dla grzechu, jak jeszcze żyć będziemy w nim?

3 Czy nie wiecie, że jacy zostaliśmy zanurzeni* w Pomazańca Jezusa, w śmierć Jego zostaliśmy zanurzeni*? [* Chodzi o chrzest, zob. Dz 1.5*. Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.]

4 Daliśmy się pogrzebać razem z* więc Nim poprzez zanurzenie w śmierć, aby jak właśnie obudzony został** Pomazaniec z martwych dla chwały Ojca, tak i my w nowości życia zacznijmy chodzić***. [* Możliwe też: "Zostaliśmy pogrzebani razem z".] [** O wskrzeszeniu.] [*** Metafora życia etycznego.]

5 Jeśli bowiem zrośnięci staliśmy się upodobnieniem śmierci (z) Nim*, ale i powstania** będziemy; [* "z Nim" - to "z" wzięte jest, zgodnie z gramatyką, z wyrazu "zrośnięci". Możliwy jest jednak inny. przekład: "Jeśli bowiem zrośnięci staliśmy się przez upodobnienie do śmierci Jego" (lub: "z Nim").] [** Genetivus ten odnosi się do "upodobnieniem": "upodobnieniem powstania" w antytezie do "upodobnieniem śmierci". Inny możliwy przekład: "przez upodobnienie do powstania", "powstania" - o zmartwychwstaniu.]

6 to wiedząc, że stary nasz człowiek został razem ukrzyżowany, aby zostałoby uczynione bezczynnym ciało grzechu, (tak by) już nie służyć my* grzechowi; [* "już nie służyć my" - składniej: "tak byśmy już nie służyli".]

7 (ten) bowiem, (który umarł), jest uznany za sprawiedliwego po* grzechu. [* Lub: "od".]

8 Jeśli zaś umarliśmy razem z Pomazańcem, wierzymy, że i żyć będziemy razem z Nim;

9 wiedząc, że Pomazaniec obudzony z martwych już nie umiera, śmierć (nad) Nim już nie panuje.

10 Co bowiem umarło, (dla) grzechu umarło raz na zawsze; co zaś żyje, żyje (dla) Boga.

11 Tak i wy liczcie sobie, (że) wy sami [być] martwi* (dla) grzechu, żyjący** zaś (dla) Boga w Pomazańcu Jezusie***. [* Składniej: "że wy sami jesteście martwi".] [** W oryginale drugi orzecznik w składni "wy sami być martwi".] [*** Inne lekcje zamiast "w Pomazańcu Jezusie": "w Pomazańcu Jezusie Panu naszym "; bez "w Pomazańcu Jezusie".]

12 Nie więc niech króluje grzech w śmiertelnym waszym ciele ku być posłusznymi* pożądaniom jego**, [* "ku być posłusznymi" - w oryginale wyrażenie przyimkowe, złożone z przyimka i substantywizowanego bezokolicznika. Oznacza ono tutaj niepożądany przez nadawcę skutek.] [** Inne lekcje zamiast "pożądaniom jego": "jemu" - to "jemu" określa "grzech", a "jego" w lekcji przyjętej przez wydawcę - "ciało"; "jemu w pożądaniach jego" - pierwszy zaimek określa "grzech", drugi "ciało"; bez słów "pożądaniom jego".]

13 i nie stawiajcie członków waszych (jako) oręż niesprawiedliwości (przy) grzechu*, ale postawcie was samych (przy) Bogu**, jak gdyby z martwych żyjących***, i członki wasze (jako) oręż**** usprawiedliwienia (przy) Bogu*****; [* "przy grzechu" - przyimek "przy" wzięty jest, zgodnie ze składnią grecką, ze słowa "stawiajcie".] [** "przy Bogu" - przyimek "przy" wzięty jest. tak jak w wyrażeniu "przy grzechu", ze słowa "postawcie".] [*** "żyjących" - drugie dopełnienie po "postawcie was samych".] [**** "członki wasze" - podwójne accusativus po wcześniejszym "postawcie".] [***** "przy Bogu" - przyimek "przy" wzięty jest, zgodnie ze składnią grecką, ze słowa "postawcie".]

14 grzech bowiem (nad) wami* nie będzie panował, nie bowiem jesteście pod Prawem, ale pod łaską. [* W oryginale genetivus zależne od verbum regendi "nie będzie panował".]

15 Cóż więc? Mamy zgrzeszyć, bo nie jesteśmy pod Prawem, ale pod łaską? Nie może stać się.

16 Nie wiecie, że (przy) czym* stawiacie siebie samych (jako) niewolników** ku posłuszeństwu, niewolnikami jesteście (tego), czemu jesteście posłuszni: albo grzechu ku śmierci***, albo posłuszeństwa ku usprawiedliwieniu? [* "przy czym" - przyimek "przy" wzięty jest, zgodnie z gramatyką, ze słowa "stawiacie".] [** "siebie samych jako niewolników" - podwójne accusativus po "stawiacie".] [*** Niektóre rękopisy nie mają wyrażenia "ku śmierci".]

17 Wdzięczność zaś Bogu*, że byliście niewolnikami grzechu, staliście się posłuszni zaś z serca względem (tego) któremu zostaliście przekazani, wzoru nauki, [* Z domyślnym: niech będzie.]

18 uwolnieni zaś od grzechu, daliście się uczynić niewolnikami sprawiedliwości*. [* "daliście się uczynić niewolnikami sprawiedliwości" - według właściwego porządku syntaktycznego: "daliście się sprawiedliwości uczynić niewolnikami". Sens: zgodziliście się, by sprawiedliwość uczyniła was swymi niewolnikami.]

19 Po ludzku mówię z powodu bezsiły ciała waszego. Jak właśnie bowiem postawiliście członki wasze (jako) niewolnicze* (przy) nieczystości** i (przy) bezprawiu** ku bezprawiu, tak teraz postawcie członki wasze (jako) niewolnicze*** (przy) sprawiedliwości**** ku uświęceniu. [* "członki wasze jako niewolnicze" - w oryginale podwójne accusativus po "postawiliście".] [** "przy nieczystości", "przy bezprawiu" - przyimek "przy" wzięty jest, zgodnie z gramatyką grecką, ze słowa "postawcie".] [*** "członki wasze jako niewolnicze" - w oryginale podwójne accusativus po "postawcie".] [**** "przy sprawiedliwości" - przyimek "przy" wzięty jest, zgodnie z gramatyką grecką, ze słowa "postawcie".]

20 Gdy bowiem niewolnikami byliście grzechu, wolni byliście (względem) sprawiedliwości.

21 Jaki więc owoc mieliście wtedy (tych), z powodu których teraz wstydzicie się? Bo koniec ich śmiercią.

22 Teraz zaś, uwolnieni od grzechu, dawszy się uczynić niewolnikami zaś Bogu, macie owoc wasz ku uświęceniu, zaś na końcu życie wieczne.

23 Bo żołdy grzechu śmiercią, zaś dar* Boga życiem wiecznym w Pomazańcu Jezusie, Panu naszym. [* O darze łaski.]

7

1 Czy nie wiecie, bracia, (do) pojmujących bowiem Prawo mówię, że Prawo panuje (nad) człowiekiem, przez jaki czas żyje?

2 Bo zamężna kobieta (dla) żyjącego męża jest związana (przez) prawo; jeśli zaś umrze (ten) mąż, jest uwolniona od prawa męża.

3 Zatem więc (gdy żyje) mąż, cudzołożnicy otrzyma imię, jeśli stałaby się (dla) męża innego; jeśli zaś umarłby mąż, wolna jest od (tego) prawa, (tak że) nie być ona cudzołożnicą, stawszy się* dla męża innego. [* "tak że nie być ona cudzołożnicą, stawszy się" - w oryginale oznacza skutek. Składniej: "tak że nie będzie ona cudzołożnicą, jeśli stanie się dla męża innego".]

4 Tak że, bracia moi, i wy uśmierceni zostaliście (dla) Prawa poprzez ciało Pomazańca, ku stać się wy* (dla) innego, (dla Tego) z martwych obudzonego, aby przynieślibyście owoce Bogu. [* "ku stać się wy" - w oryginale oznacza zamierzony skutek. Składniej: "tak byście stali się".]

5 Gdy bowiem byliśmy w ciele, doznania grzechów, (te) poprzez Prawo, działały sobie* w członkach naszych ku przynieść owoce** śmierci***; [* Możliwe też: "były działane".] [** "ku przynieść owoce" - w oryginale oznacza skutek.] [*** Ten przypadek odpowiada na pytanie: komu. czemu?]

6 teraz zaś zostaliśmy uwolnieni od Prawa, umarłszy*, w którym byliśmy zatrzymywani, tak że służyć my** w nowości Ducha i nie starości litery***. [* Inna lekcja: "śmierci", wtedy: "Prawa śmierci...".] [** "służyć my" - w oryginale zdanie skutkowe. Składniej: "my służymy".] [*** Oznacza przepisy Prawa.]

7 Co więc powiemy? Prawo grzechem? Nie może stać się; ale grzechu nie pojąłbym, jeśli nie poprzez Prawo, także bowiem pożądania nie znałbym, jeśli nie Prawo mówiłoby: Nie będziesz pożądać.

8 Okazję zaś otrzymawszy grzech poprzez przykazanie*, sprawił we mnie całe** pożądanie; bez bowiem Prawa grzech martwy. [* Poprzez danie tu przecinka przekład łączy słowa "poprzez przykazanie" ze słowem "otrzymawszy", możliwe jest jednak ich połączenie ze słowem "sprawił".] [** Lub: "każde".]

9 Ja zaś żyłem bez Prawa niegdyś; (gdy przyszło) zaś przykazanie, grzech odżył,

10 ja zaś umarłem, i znalezione zostało (przeze) mnie* przykazanie, (to) ku życiu, (jako) to ku śmierci; [* W oryginale: na moją szkodę.]

11 bo grzech, okazję otrzymawszy poprzez przykazanie, uwiódł mię i poprzez nie zabił.

12 Tak że Prawo święte, i przykazanie święte, i sprawiedliwe, i dobre.

13 (To) więc dobre (dla) mnie stało się śmiercią? Nie może stać się; ale grzech, aby uwidoczniłby się (jako) grzech, poprzez (to) dobre (dla) mnie sprawiający śmierć; aby stałby się w nadmiarze grzesznym grzech poprzez przykazanie.

14 Wiemy bowiem, że Prawo duchowe jest; ja zaś cielesny jestem, sprzedany pod grzech.

15 Co bowiem sprawiam, nie pojmuję: nie bowiem, co chcę, to dokonuję, ale co nienawidzę, to czynię.

16 Jeśli zaś czego nie chcę, to czynię, przyznaję Prawu, że piękne*. [* Sens: dobre.]

17 Teraz zaś już nie ja sprawiam to, ale mieszkający we mnie grzech.

18 Wiem bowiem, że nie mieszka we mnie, to jest w ciele mym, dobre; bo chcieć leży obok mnie, zaś sprawiać piękne* nie**; [* Sens: dobre.] [** Inne lekcje: "nie znajduję", "nie poznaję".]

19 nie bowiem, które chcę, czynię dobre, ale którego nie chcę: złe, to dokonuję.

20 Jeśli zaś, czego nie chcę [ja], to czynię, już nie ja sprawiam to, ale mieszkający we mnie grzech.

21 Znajduję zatem (to) prawo (dla) chcącego mnie czynić piękne*, że (obok) mnie** złe leży; [* Nie jest to przydawka wyrazu "prawo", lecz dopełnienie bliższe słowa "czynić".] [** "obok mnie" - przyimek "obok" wzięty jest, zgodnie z gramatyką grecką, ze słowa "leży".]

22 cieszę się bowiem prawem Boga w (tym) wewnątrz człowieku,

23 widzę zaś inne prawo w członkach mych, biorące udział w wojnie przeciwko prawu myśli mej i biorące do niewoli mię przez* prawo grzechu, będące w członkach mych. [* Niektóre rękopisy nie mają przyimka "przez". Wtedy: "mię prawem".]

24 Udręczony ja człowiek; kto mię wyciągnie z ciała śmierci tej?

25 Wdzięczność zaś Bogu* poprzez Jezusa Pomazańca, Pana naszego. Zatem więc sam ja myślą służę prawu Boga, zaś ciałem prawu grzechu. [* Z domyślnym: "niech będzie". Inne lekcje zamiast "Wdzięczność zaś Bogu": "Wdzięczność Bogu": "Łaska Boga": "Łaska Pana; "Dziękuję Bogu".]

8

1 Żadne zatem teraz zasądzenie* (dla tych) w Pomazańcu Jezusie**; [* z domyślnym: jest.] [** Inne lekcje: "Jezusie nie według ciała chodzących", "Jezusie nie według ciała chodzących, ale według Ducha"·]

2 bo prawo Ducha życia w Pomazańcu Jezusie uwolniło cię* od prawa grzechu i śmierci. [* Inne lekcje: "mię": "nas": bez "cię".]

3 Bo niemocność* Prawa, na którą chorowało z powodu ciała, Bóg swego Syna posławszy w upodobnieniu** ciała grzechu i za grzech zasądził grzech w ciele, [* Możliwe też: "niemożliwość".] [** Sens: w podobieństwie, w postaci.]

4 aby sprawiedliwy czyn* Prawa zostałby wypełniony w nas, (tych) nie według ciała chodzących**, ale według Ducha. [* Inne możliwe przekłady: "usprawiedliwienie", "przepis".] [** Metafora życia etycznego i religijnego.]

5 (Ci) bowiem według ciała będący (o tych) ciała myślą, (ci) zaś według Ducha (o tych) Ducha.

6 Bo zamysł ciała śmiercią, zaś zamysł Ducha życiem i pokojem;

7 dlatego że zamysł ciała nieprzyjacielem względem Boga, bo prawu Boga nie podporządkowuje się, ani bowiem może;

8 (ci) zaś w ciele będący Bogu spodobać się nie mogą.

9 Wy zaś nie jesteście w ciele, ale w Duchu, skoro Duch Boga mieszka w was. Jeśli zaś ktoś Ducha Pomazańca nie ma, ten nie jest Jego.

10 Jeśli zaś Pomazaniec w was, ciało martwe z powodu grzechu, zaś duch życiem z powodu usprawiedliwienia.

11 Jeśli zaś Duch (Tego). (który obudził) Jezusa z martwych. mieszka w was. (Ten), (który obudził) Pomazańca z martwych*, ożywi i umieralne ciała wasze poprzez zamieszkującego Jego** Ducha*** w was. [* Inne lekcje zamiast "Pomazańca z martwych": "Jezusa z martwych"; "Pomazańca Jezusa z martwych"; "Jezusa Pomazańca z martwych"; "z martwych Pomazańca Jezusa"; "z martwych Jezusa Pomazańca"; "Pomazańca"; lekcja bez słów "Ten, który obudził Pomazańca z martwych".] [** Sens: swego.] [*** Inna lekcja zamiast "poprzez zamieszkującego Jego Ducha": "z powodu zamieszkującego Jego Ducha".]

12 Zatem więc, bracia, powinnymi jesteśmy, nie ciału, (tak by) według ciała żyć;

13 jeśli bowiem według ciała żyjecie macie umrzeć*, jeśli zaś Duchem** dokonania ciała uśmiercacie, żyć będziecie. [* "macie umrzeć" - umownie zamiast "umrzecie".] [** Teoretycznie możliwe: "dla Ducha".]

14 Jacy bowiem Duchowi Boga dają się prowadzić, ci synami Boga są.

15 Nie bowiem otrzymaliście ducha niewoli znowu ku bojaźni, ale otrzymaliście Ducha usynowienia, w którym wołamy: ,,Abba, Ojcze";

16 Ten Duch równocześnie świadczy duchowi naszemu, że jesteśmy dziećmi Boga.

17 Jeśli zaś dziećmi, i dziedziczącymi; dziedziczącymi Boga, współdziedziczącymi zaś Pomazańca*, jeśli rzeczywiście współcierpimy, aby i wspólnie otoczeni zostalibyśmy chwałą. [* "współdziedziczącymi zaś Pomazańca" - sens zgodny ze składnią oryginału: dziedziczącymi razem z Pomazańcem.]

18 Liczę bowiem, że nie godnymi cierpienia* (tej) teraz pory względem mającej nastąpić chwały, (tak by) zostać objawiona** na nas. [* "że nie godnymi cierpienia" - sens: że obecne nasze cierpienia nie są godne, nie zasługują.] [** W oryginale bezokolicznik skutku.]

19 Bo wyczekiwanie stworzenia objawienia synów Boga wyczekuje;

20 bo czczości stworzenie podporządkowało się, nie z własnej woli*, ale z powodu (Tego), (który podporządkował), w nadziei [* W oryginale forma przymiotnikowa.]

21 że* i to stworzenie uwolnione zostanie od niewoli zniszczenia ku wolności chwały dzieci Boga. [* Inne lekcje: "dlatego że"; bez "że".]

22 Wiemy bowiem, że całe stworzenie wspólnie wzdycha i wspólnie rodzi w bólach aż do teraz;

23 nie jedynie zaś, ale i sami pierwocinę Ducha mając my i sami w sobie samych wzdychamy, usynowienia* wyczekując, odkupienia ciała naszego. [* Niektóre rękopisy nie mają wyrazu "usynowienia".]

24 Bo (dla) nadziei* zostaliśmy zbawieni; nadzieja** zaś widziana nie jest nadzieją**; co bowiem widzi, kto*** (na to) ma nadzieję****? [* Teoretycznie możliwe też: "nadzieją", "co do nadziei", "w nadziei".] [** Tu o przedmiocie nadziei. Być może przedmiot nadziei oznacza także dativus commodi "dla nadziei", użyty kilka wyrazów wcześniej.] [*** Inne lekcje: "ktoś, na co" - wtedy: "co bowiem widzi ktoś, na co": "kto i"; "ktoś, na co i" - wtedy: "co bowiem widzi ktoś, na co i ma nadzieję?"] [**** "co bowiem widzi, kto na to ma nadzieję?" - składniej: "kto bowiem na to ma nadzieję, co (już) widzi?". Inna lekcja zamiast "ma nadzieję": "jest wytrwały".]

25 Jeśli zaś (na to) czego nie widzimy, mamy nadzieję, poprzez wytrwałość wyczekujemy.

26 Tak samo zaś i Duch wspomaga bezsiłę naszą; tego bowiem, (o) co mamy pomodlić się, jak trzeba, nie wiemy, ale sam Duch ponad miarę wstawia się* wzdychaniami niewymownymi; [* Inne lekcje: "ponad miarę wstawia się za nami": "za nami wstawia się".]

27 zaś Badający serca wie, czym zamysł Ducha, że według Boga wstawia się za świętymi.

28 Wiemy zaś, że (z) miłującymi* Boga wszystko współpracuje** ku dobremu, (z tymi) według postanowienia powołanymi będącymi. [* "z miłującymi" - przyimek "z" wzięty jest, zgodnie z gramatyką grecką, ze słowa "współpracuje".] [** Inna lekcja: "współpracuje Bóg" - wtedy: "we wszystkim współpracuje Bóg".]

29 Bo których wcześniej poznał, i przeznaczył (jako) mających kształt tożsamy z* obrazem Syna Jego, ku być On pierworodnym** wśród wielu braci; [* Jest możliwe, że występuje tu dosyć częsta elipsa słowa "być". Wtedy przekład mógłby być następujący: "i przeznaczył, by byli (lub "stali się") mającymi kształt tożsamy z".] [** "ku być On pierworodnym" - w oryginale przyimek z oznaczające skutek. Składniej: "tak by był On pierworodnym".]

30 których zaś przeznaczył, tych i powołał; i których powołał, tych i uznał za sprawiedliwych*; których zaś uznał za sprawiedliwych*, tych i otoczył chwałą. [* Lub: "uczynił sprawiedliwymi". Ten przekład jest chyba trafniejszy.]

31 Co więc powiemy do tego? Jeśli Bóg za nami, kto przeciw nam?

32 Który swojego Syna nie oszczędził, ale za nas wszystkich wydał Go, jak nie i razem z Nim wszystko nam podaruje?

33 Kto będzie oskarżał przeciw wybranym Boga? Bóg uznającym za sprawiedliwych;

34 kto mającym zamiar zasądzać? Pomazaniec [Jezus] (Tym), (który umarł); bardziej zaś obudzonym*, który i jest na prawej** Boga, który i wstawia się za nami. [* Sens: wskrzeszonym. Inna lekcja zamiast "obudzonym": "obudzonym z martwych".] [** Z domyślnym: stronie.]

35 Kto nas oddzieli od miłości Pomazańca*? Utrapienie, lub ucisk. lub prześladowanie, lub głód, lub nagość, lub niebezpieczeństwo, lub miecz? [* Inne lekcje zamiast "Pomazańca": "Boga": "Boga, tej w Pomazańcu Jezusie".]

36 Jak jest napisane, że: Gwoli Ciebie uśmiercani jesteśmy cały dzień, zostaliśmy policzeni jako owce zabicia.

37 Ale w tych wszystkich ponad miarę zwyciężamy poprzez (Tego) (który umiłował) nas.

38 Jestem przekonany bowiem, że ani śmierć, ani życie, ani zwiastuni*, ani panowania, ani nastałe, ani mające nastąpić, ani moce, [* Inaczej: aniołowie.]

39 ani wysokość*, ani głębia, ani jakieś stworzenie inne (nie) będzie mogło nas oddzielić od miłości Boga, (tej) w Pomazańcu Jezusie. Panu naszym. [* Opisowo według etymologii: to co wywyższone, lub: to co się wywyższyło. W oryginale jest to forma rzeczownikowa.]

9

1 Prawdę mówię w Pomazańcu, nie kłamię, (bo równocześnie świadczy) mi sumienie me w Duchu Świętym,

2 że smutek mi jest wielki* i nieustanna boleść sercu memu**. [* "smutek mi jest wielki" - składniej: "mam wielki smutek".] [** "nieustanna boleść sercu memu" - składniej: "serce me ma nieustanną boleść".]

3 Życzyłbym sobie bowiem zaklęciem* być sam ja z dala od Pomazańca za braci mych, (tych) krewnych** mych co do ciała, [* Sens: rzeczą wyklętą, osobą objętą przekleństwem. "życzyłbym sobie", oznacza życzenie niemożliwe do spełnienia.] [** O współrodakach.]

4 którymi są Izraelici, których usynowienie, i chwała, i przymierza* i ustanowienie Prawa, i służba**, i obietnice, [* Inna lekcja: "przymierze".] [** O liturgii.]

5 których ojcowie, i z których Pomazaniec (to) co do ciała; (Ten) będący nad wszystkimi, Bóg, wysławiony* na wieki. Amen. [* Z domyślnym: niech będzie.]

6 Nie mianowicie zaś, że opadło* słowo Boga. Nie bowiem wszyscy z Izraela, ci Izraelem; [* W biblijnym języku metaforą "opadać" oznacza się jałowość słowa albo utratę wartości słowa przez lekceważące potraktowanie go przez słuchaczy.]

7 nie ponieważ są nasieniem* Abrahama, wszyscy dziećmi, ale: W Izaaku zostanie powołane (dla) ciebie nasienie*. [* Metafora potomstwa.]

8 To jest, nie dzieci ciała tymi dziećmi Boga, ale dzieci obietnicy liczone są* za nasienie**;

9 obietnicy bowiem słowo to: W porze tej przyjdę i będzie Sarze syn. [* Zgodnie z gramatyką grecką w oryginale liczba pojedyncza orzeczenia przy podmiocie liczby mnogiej rodzaju nijakiego.] [** Metaforycznie o potomstwie.]

10 Nie jedynie zaś, ale i Rebeka z jednego łoża mając*, (z) Izaaka, ojca naszego. [* Sens: poczynając.]

11 (Choć) nie bowiem (zostali zrodzeni) i nie (zdziałali) coś dobrego lub złego, aby (to) według wybrania postanowienie Boga oczekiwałoby,

12 nie dzięki czynom, ale dzięki Powołującemu, zostało powiedziane* jej, że: Większy będzie służył mniejszemu; [* Orzeczenie to łączy się logicznie ze słowami "dobrego lub złego".]

13 tak jak jest napisane: Jakuba umiłowałem, zaś Ezawa znienawidziłem.

14 Co więc powiemy? Czy niesprawiedliwość u Boga? Nie może stać się;

15 Mojżeszowi bowiem mówi: Będę miał litość, (nad) którym jeśli będę miał litość*, i użalę się, (nad) którym jeśli się użalę**. [* Lepiej byłoby przetłumaczyć: "będę miał litość", lecz wtedy całe zdanie stałoby się tautologią. Pierwsze "będę miał litość" oznacza czynność przyszłą rzeczywistą, a "jeśli będę miał litość" - czynność przyszłą ewentualną, możliwą.] [** "jeśli się użalę" - ważne tu są także wszystkie uwagi, podane wyżej dla słów "jeśli będę miał litość".]

16 Zatem więc nie chcącego ani biegnącego*, ale (Tego) mającego litość: Boga**. [* Z domyślnym: jest. "nie chcącego ani biegnącego" - sens: nie zależy to od decyzji chcącego ani biegnącego, "biegnącego" - metafora sportowa. Chodzi o wysiłek biegnącego sportowca.] [** Z domyślnym "jest". Sens: zależy to od mającego litość, czyli od Boga.]

17 Mówi bowiem Pismo faraonowi, że: Ku temu to przebudziłem* cię, żeby okazałbym na tobie moc mą, i żeby oznajmiałoby się imię me na całej ziemi. [* Metafora wyniesienia do władzy i dopuszczenia do postawy uporu.]

18 Zatem więc (nad) którym chce, ma litość, którego zaś chce, czyni twardym.

19 Powiesz mi więc: Dlaczego [więc] jeszcze zarzuca? Bo decyzji Jego kto stanął naprzeciw?

20 O człowieku, przeciwnie, ty kim jesteś, (ten) odpowiadający przeciw Bogu? Czy powie uformowane (temu) (który uformował): Dlaczego mię uczyniłeś tak?

21 Czy nie ma władzy garncarz (nad) gliną, (by) z tego samego ciasta uczynić* to ku szacunkowi naczynie, to zaś ku brakowi szacunku? [* W oryginale zamierzony skutek.]

22 Jeśli zaś chcąc Bóg okazać gniew i dać poznać mocne* Jego**, zniósł w wielkiej wielkoduszności naczynia gniewu, wydoskonalone ku zgubie, [* Możliwe: "moc".] [** Sens: swe.]

23 i aby* dałby poznać bogactwo chwały Jego** na naczyniach litości, które wcześniej przygotował ku chwale, [* Inna lekcja zamiast "i aby": "aby".] [** Sens: swej.]

24 (jako) które i powołał nas nie jedynie z Judejczyków, ale i z pogan?

25 Jak i w Ozeaszu mówi: Nazwę nie lud mój ludem mym i nie umiłowaną umiłowaną.

26 I będzie, (że) w miejscu, gdzie zostało powiedziane im: Nie ludem mym wy, tam będą nazywani synami Boga żyjącego.

27 Izajasz zaś woła o Izraelu: Choć byłaby liczba synów Izraela jak piasek morza, pozostałość zostanie zbawiona;

28 słowo bowiem, oporządzając i obcinając*, uczyni** Pan na ziemi. [* "oporządzając i obcinając" - słowo Boże traktowane jest tu jak żywa roślina, którą ogrodnik, gdzie trzeba, przycina i swoimi staraniami doprowadza do owocowania. Inne lekcje zamiast "obcinając": "obcinając w usprawiedliwieniu": "obcinając w usprawiedliwieniu, bo słowo obciętym".] [** Sens: spełni, utrzyma. Dopełnieniem bliższym tego orzeczenia jest wyraz "słowo".]

29 I jak wcześniej powiedział Izajasz: Jeśli nie Pan Zastępów* zostawiłby nam nasienia**, jak Sodoma stalibyśmy się i jak Gomora zostalibyśmy upodobnieni***. [* Przekład tego wyrazu według BT.] [** Sens: potomstwa.] [*** Sens: upodobnilibyśmy się do Gomory.]

30 Co więc powiemy? Że poganie, (ci) nie ścigający* usprawiedliwienia, złapali** usprawiedliwienie, usprawiedliwienie zaś (to) dzięki wierze: [* Metafora sportowa. Tu oznacza działania zmierzające do osiągnięcia usprawiedliwienia.] [** Metafora sportowa. Tu oznacza osiągnięcie usprawiedliwienia.]

31 Izrael zaś ścigając* prawo usprawiedliwienia do prawa nie przyszedł pierwszy**. [* Metafora sportowa, kontynuacja metafory zastosowanej w w. 30.] [** Kontynuacja metafory sportowej, przemieniającej się już tu właściwie w obraz wyścigów na stadionie. Lepiej byłoby: "dobiegł pierwszy".]

32 Z powodu czego? Bo nie dzięki wierze, ale jako dzięki czynom*; potknęli się o kamień potknięcia się**, [* Występuje tu elipsa orzeczenia: starał się o usprawiedliwienie. Inna lekcja zamiast "czynom": "czynom Prawa".] [** "potknęli się o kamień potknięcia się" - słowa te pochodzą z Proroctwa Izajasza, tu jednak zastosowane są jako element sportowego obrazu.]

33 tak jak jest napisane: Oto kładę na Syjonie kamień potknięcia się i skałę obrazy, i wierzący w Niego nie zostanie zawstydzony.

10

1 Bracia, upodobanie mojego serca i błaganie do Boga za nimi* ku zbawieniu. [* Inne lekcje greckie: "nimi jest"; "Izraelem jest".]

2 Świadczę bowiem im, że skwapliwość Boga mają, ale nie według poznania;

3 nie poznając bowiem Boga usprawiedliwienia*, i własnego [usprawiedliwienia] szukając, (by) postawić**, usprawiedliwieniu Boga nie podporządkowali się; [* Sens: "Bożego usprawiedliwienia".] [** W oryginale infinitivus celu. Sens: by je ustanowić, lub: by je spełnić.]

4 dojrzałością* bowiem Prawa Pomazaniec ku usprawiedliwieniu dla każdego wierzącego. [* W oryginale wyraz wieloznaczny. Inne jego znaczenia, np. "wykonanie, spełnienie, wynik, następstwo, moc, wyrok, osiągnięcie" i in.]

5 Mojżesz bowiem pisze (o) usprawiedliwieniu, (tym) z Prawa, że*: (Ten), (który uczynił) je, człowiek żyć będzie przez nie**. [* Inne lekcje zamiast "o usprawiedliwieniu, tym z Prawa, że": "że usprawiedliwienie, to z Prawa"; "o usprawiedliwieniu, tym z Prawa"; "że usprawiedliwienie, to z wiary"; "że".] [** Inne lekcje zamiast "Ten, który uczynił je, człowiek żyć będzie przez nie": "Ten, który uczynił, człowiek żyć będzie przez nie (to znaczy tu usprawiedliwienie)"; "Ten, który uczynił, człowiek żyć będzie przez nie"; "Ten, który uczynił je, człowiek żyć będzie przez nie (to znaczy tu przez usprawiedliwienie)"; "Ten, który uczynił je, żyć będzie przez nie"; "Ten, który uczynił je (dotyczy usprawiedliwienia), człowiek żyć będzie przez nie (o usprawiedliwieniu)".]

6 Zaś z wiary usprawiedliwienie tak mówi: Nie powiedz w sercu twym: Kto wstąpi do nieba? To jest, (aby) Pomazańca sprowadzić*; [* "aby Pomazańca sprowadzić" - w oryginale infinitivus celu z dopełnieniem bliższym.]

7 lub: Kto zstąpi do otchłani? To jest, (by) Pomazańca od martwych poprowadzić do góry.

8 Ale co mówi? Blisko ciebie (to) słowo jest, w ustach twych i w sercu twym. to jest słowo wiary, które ogłaszamy.

9 Bo jeśli przyznasz przez usta twe, (że) Panem Jezus*, i uwierzysz w sercu twym, że Bóg Go obudził z martwych, zostaniesz zbawiony; [* "że Panem Jezus" z domyślnym: "być" - tworzy w oryginale składnię accusativus cum infinitivo po "przyznasz". Inne lekcje zamiast "przez usta twe, że Panem Jezus": "przez usta twe, że Panem Jezus Pomazaniec"; "przez usta twe, że Panem Jezus"; "słowo przez usta twe, że Panem Jezus".]

10 sercem bowiem wierzy się ku usprawiedliwieniu, ustami zaś przyznaje się ku zbawieniu.

11 Mówi bowiem Pismo: «Każdy wierzący w Niego nie zostanie zawstydzony».

12 Nie bowiem jest rozróżnianie Judejczyka i Hellena, bo Ten sam Pan wszystkich, będący bogatym względem wszystkich przywołujących Go;

13 Każdy bowiem, który przywoła do siebie imię Pana, zbawiony zostanie.

14 Jak więc przywołaliby do siebie, w którego nie uwierzyli? Jak zaś uwierzyliby, którego nie usłyszeli? Jak zaś usłyszeliby bez ogłaszającego?

15 Jak zaś ogłosiliby, jeśli nie zostaliby wysłani? Tak jak jest napisane: Jak pięknymi nogi* głoszących dobrą nowinę (o) dobrych. [* Inna lekcja: "nogi głoszących dobrą nowinę o pokoju".]

16 Ale nie wszyscy okazali posłuszeństwo dobrej nowinie; Izajasz bowiem mówi: Panie, kto uwierzył wiadomości naszej?

17 Zatem wiara z usłyszenia, zaś usłyszenie poprzez słowo Pomazańca*. [* Inne lekcje: "Boga": bez "Pomazańca".]

18 Ale mówię: czy nie usłyszeli? Raczej: Do każdej ziemi wyszedł głos ich, i do kresów zamieszkiwanej* słowa ich. [* Z domyślnym: ziemi.]

19 Ale mówię: czy Izrael nie pojął? Pierwszy Mojżesz mówi: Ja pobudzę do zazdrości was z powodu nie ludu, z powodu ludu nierozumnego doprowadzę do gniewu was.

20 Izajasz zaś ośmiela się i mówi: Dałem się znaleźć [przez] mnie nie szukających, widzialny stałem się (o) mnie nie dopytywającym się.

21 Względem zaś Izraela mówi: Cały dzień rozpościerałem* ręce me do ludu nie ulegającego i mówiącego przeciwko. [* W oryginale czas przeszły dokonany: ,,rozpostarłem".]

11

1 Mówię więc. czy odepchnął od siebie Bóg lud* Jego**? Nie może stać się; i bowiem ja Izraelitą jestem, z nasienia*** Abrahama, plemienia Beniamina. [* Inna lekcja: "dziedziczenie".] [** Sens: swój.] [*** Metafora potomstwa.]

2 Nie odepchnął od siebie Bóg ludu Jego*, który wcześniej poznał. Czy nie wiecie, w Eliaszu co mówi Pismo? Jak wstawia się u Boga przeciw Izraelowi: [* Sens: swego.]

3 Panie, proroków Twych zabili, ołtarze Twe zburzyli, i ja zostałem pozostawiony sam, i szukają duszy mej.

4 Ale co mówi jemu wyrocznia? Pozostawiłem mnie samemu siedem tysięcy mężów, którzy nie zgięli kolana (dla) Baala.

5 Tak więc i w (tej) teraz porze pozostałość według wybrania łaski stała się;

6 jeśli zaś łaską, już nie dzięki czynom, gdyż (ta) łaska już nie staje się łaską*. [* Inne lekcje: "łaską. Jeśli zaś dzięki czynom, już nie jest łaską"; "łaską. Gdyż ten czyn już nie jest czynem"; "łaską. Jeśli zaś dzięki Czynom już nie jest łaską, gdyż ten czyn już nie jest czynem".]

7 Cóż więc? Czego poszukuje Izrael, tego nie osiągnął, (to) zaś wybranie osiągnęło; (ci) zaś pozostali zostali skamienieni,

8 tak jak jest napisane: Dał im Bóg ducha grozy*, oczy nie widzenia i uszy nie słyszenia, aż do (tego) dzisiaj dnia. [* Tu odstąpiono od metafory. Dosłownie: "przekłucia".]

9 I Dawid mówi: Niech stanie się stół ich za pułapkę i za sidło, i za obrazę, i za oddanie w zamian im,

10 niech zostaną pogrążone w ciemności oczy ich, (by) nie widzieć*, i grzbiet ich przez cały** równocześnie zegnij. [* W oryginale infinitivus zamierzonego skutku. Składniej: "aby nie widziały".] [** Z domyślnym: czas.]

11 Mówię więc, czy potknęli się, aby padliby? Nie może stać się; ale (z powodu) ich występku zbawienie dla pogan, ku pobudzić do zazdrości ich.

12 Jeśli zaś występek ich bogactwem świata i poniżenie ich bogactwem pogan, jak wielce bardziej

13 Wam zaś mówię, poganom. Na ile więc jestem ja pogan* wysłannikiem, służbę mą otaczam chwałą, [* Sens: do pogan.]

14 oby jakoś pobudziłbym do zazdrości me ciało* i zbawiłbym niektórych z nich. [* Rodzaj zamienni. Jej sens: moich współrodaków.]

15 Jeśli bowiem odrzucenie ich pojednaniem świata, czym dobranie*, jeśli nie życiem z martwych**? [* Lub: "przyjęcie".] [** "z martwych" - sens: po zmartwychwstaniu.]

16 Jeśli zaś pierwocina* święta, i ciasto; i jeśli korzeń święty, i gałęzie. [* Sens: zaczyn.]

17 Jeśli zaś niektóre (z) gałęzi zostały odłamane, ty zaś, z dzikiego drzewa oliwnego będąc, zostałeś wszczepiony wśród nich i współuczestnikiem korzenia tłustości* drzewa oliwnego** stałeś się, [* Inne lekcje zamiast "korzenia tłustości": "korzenia i tłustości"; "tłustości"; "tłustości korzenia"; "tłustości i korzenia".] [** "korzenia tłustości drzewa oliwnego" - składniej: "tłustości korzenia drzewa oliwnego".]

18 nie chełp się z poniżeniem (tych) gałęzi: jeśli zaś chełpisz się z poniżeniem, nie ty korzeń niesiesz, ale korzeń ciebie.

19 Powiesz więc: «Odłamane zostały gałęzie, aby ja zostałbym wszczepiony».

20 Pięknie; (z powodu) niewiary zostały odłamane, ty zaś (z powodu) wiary stanąłeś. Nie wysoko myśl, ale bój się;

21 jeśli bowiem Bóg (tych) według natury gałęzi nie oszczędził, [nie jakoś] ani ciebie oszczędzi.

22 Zobacz więc łagodność i srogość* Boga; dla (tych) (którzy spadli)** srogość***, dla zaś ciebie łagodność Boga, jeśli utrzymasz się w łagodności, gdyż i ty zostałbyś wycięty****. [* Tu podano znaczenie pochodne. Wyraz oryginalny składa się z dwu członów kompozycyjnych: z "od", i z tematu czasownika "ciąć", oraz z formantu tworzącego nazwy czynności lub odprzymiotnikowe abstracta. Według etymologii zatem chodzi tu o zdecydowanie i nieomylność Boga w odcinaniu tego, co złe.] [** Metafora nawiązująca do porównania Izraelitów do gałęzi (zob. w. 16nn.).] [*** Według etymologii, podanej wyżej, mogłoby tu być dla dopełnienia obrazu oliwnego drzewa "odcięcie".] [**** Metafora rozwijająca obraz drzewa oliwnego.]

23 I oni zaś, jeśli nie utrzymają się w niewierze, zostaną wszczepieni; mocny bowiem jest Bóg znowu wszczepić ich.

24 Jeśli bowiem ty z (tego) według natury zostałeś wycięty dzikiego drzewa oliwnego i obok natury zostałeś wszczepiony w piękne drzewo oliwne, jak wiele bardziej tamci, (ci) według natury. wszczepieni zostaną we własne drzewo oliwne.

25 Nie bowiem chcę, (by) wy nie wiedzieć*, bracia, (o) tajemnicy tej, aby nie bylibyście [przed] sobą samymi rozsądnymi**, że skamienienie po części Izraelowi stało się, aż do kiedy wypełnienie pogan weszłoby, [* "wy nie wiedzieć" składniej: "byście nie wiedzieli".] [** Prawdopodobny sens: by się wam nie wydawało, że jesteście sami z siebie rozsądni.]

26 i tak cały Izrael zostanie zbawiony; tak jak jest napisane: Przyjdzie z Syjonu wyciągający, odwróci bezbożności od Jakuba;

27 i to (dla) nich ode mnie przymierze, kiedy oddzielę grzechy (od) nich.

28 Według dobrej nowiny nieprzyjaciółmi z powodu was, według zaś wybrania umiłowanymi z powodu ojców;

29 nieżałowanymi bowiem dary i powołanie Boga.

30 Jak właśnie bowiem wy kiedyś nie ulegliście Bogu. teraz zaś doznaliście litości (z powodu) tych* nieuległości, [* Zaimek ten określa potomstwo Abrahama.]

31 tak i ci teraz nie ulegli (z powodu) waszej litości, aby i oni [teraz]* doznaliby litości; [* Inne lekcje: "później"; bez "teraz".]

32 współzakluczył bowiem Bóg wszystkich* ku nieuległości, aby (nad) wszystkimi zlitowałby się. [* Inna lekcja: "wszystko".]

33 O głębio bogactwa, i mądrości, i poznania Boga; jak niemożliwe do docieczenia sądy Jego i niemożliwe do wytropienia drogi Jego.

34 Kto bowiem pojął myśl Pana? Lub kto doradcą Jego stał się?

35 Lub kto wcześniej dał Jemu, i oddane zostanie w zamian jemu?

36 Bo z Niego i poprzez Niego i ku Niemu wszystko; Jemu chwała na wieki: amen.

12

1 Zachęcam więc was, bracia, poprzez litość Boga. (by) postawić ciała wasze (jako) ofiarę żyjącą, świętą, bardzo podobającą się Bogu, (tę) związaną ze słowem służbę waszą;

2 i nie dostosowujcie swej postaci do wieku tego, ale dajcie się przekształcać odnowieniem myśli, ku próbować wy*, czym wola Boga, dobre, i bardzo podobające się, i dojrzałe. [* "ku próbować wy" - w oryginale oznacza zamierzony skutek.]

3 Mówię bowiem poprzez łaskę daną mi każdemu będącemu wśród was, (by) nie ponad miarę myśleć oprócz (tego), co trzeba myśleć, ale myśleć ku zachowywać rozsądek, każdemu jak Bóg przydzielił miarę wiary.

4 Tak jak bowiem w jednym ciele wiele członków mamy, (te) zaś członki wszystkie nie to samo mają dokonanie,

5 tak liczni jednym ciałem jesteśmy w Pomazańcu, (tak) zaś co do jednego* jedni drugich członkami. [* "tak zaś co do jednego" - przekład prawdopodobny. Składnia tego miejsca jest bardzo niejasna.]

6 Mając zaś dary według łaski, (tej) danej nam, różne, czy to prorokowanie według proporcji wiary,

7 czy to służbę w służbie, czy to nauczający w nauce,

8 czy to zachęcający w zachęcie, przekazujący w prostocie, stawiany na czele w gorliwości, litujący się w wesołości*, [* Od słów "Mając zaś" (w. 6) do "w wesołości" nie ma żadnego orzeczenia. Jest to wypowiedź eliptyczna.]

9 Miłość nieobłudna*. Brzydzący się niegodziwością**, łączący się z dobrem**; [* Z domyślnym: niech będzie.]

10 kochaniem braci ku jedni drugim tkliwi, szacunkiem* jedni drugich wyprzedzający, [* Chodzi o szacunek dla innych.]

11 gorliwością nie dokuczliwi, duchem wrzący, Panu* służący, [* Inna lekcja: "porze" lub "porą".]

12 nadzieją radujący się (w) utrapieniu będący wytrwali, (przy) modlitwie trwający niezłomnie,

13 potrzeb świętych* będący wspólnikami, gościnność ścigający**. [* Świętymi nazywano chrześcijan.] [** Metafora sportowa. Jej sens: rywalizować z innymi w zakresie gościnności. Cała wypowiedź od słów "Brzydzący się" (w. 9) do "ścigający" ma sens imperatywny.]

14 Błogosławcie prześladujących [was]*, błogosławcie i nie przeklinajcie. [* Inne lekcje zamiast "prześladujących was": "prześladujących"; "nieprzyjaciół waszych".]

15 Radować się z radującymi się, płakać z płaczącymi.

16 To samo ku jedni drugim myśląc, nie wysoko myśląc, ale (do) uniżonych dostosowując się. Nie stawajcie się rozsądni przed sobą samymi.

17 Nikomu złego za złe (nie) oddając; troszcząc się (o) piękne* przed wszystkimi ludźmi; [* Sens: o to, co dobre.]

18 jeśli możliwe, (to) z przyczyny waszej, z wszystkimi ludźmi zachowując pokój;

19 nie siebie samych mszcząc, umiłowani, ale dajcie miejsce gniewowi, jest napisane bowiem: Mnie ukaranie*, ja oddam w zamian, mówi Pan. [* "Mnie ukaranie" - sens: do mnie należy ukaranie, mnie jest zastrzeżone.]

20 Ale jeśli łaknie nieprzyjaciel twój, karm go; jeśli pragnie, dawaj pić mu; to bowiem czyniąc węgle ognia sypać będziesz na głowę jego.

21 Nie daj się zwyciężać przez zło*, ale zwyciężaj przez dobro* (to) zło*. [* W oryginale substantywizowany przymiotnik rodzaju nijakiego.]

13

1 Każda dusza* władzom wznoszącym się nad niech się podporządkowuje**. Nie bowiem jest władza, jeśli nie od Boga, (te) zaś będące przez Boga wyznaczone są; [* Sens: człowiek.] [** Inna lekcja zamiast słów "Każda dusza władzom wznoszącym się nad niech się podporządkowuje": "Wszystkim władzom wznoszącym się nad podporządkowujcie się".]

2 tak że (ten) przeciwstawiający się (tej) władzy, (temu) Boga rozporządzeniu stanął przeciw, (ci) zaś, (którzy stanęli przeciw), sobie samym sąd wezmą.

3 (Ci) bowiem przywódcy nie są bojaźnią dobremu czynowi, ale złemu. Chcesz zaś nie bać się władzy? Dobro* czyń, i będziesz miał pochwałę od niej;

4 Boga bowiem sługą jest dla ciebie ku dobru*. Jeśli zaś zło* czyniłbyś, bój się; nie bowiem płocho miecz nosi; Boga bowiem sługą jest, karcącym względem gniewu (dla) zło sprawiającego. [* W oryginale substantywizowany przymiotnik rodzaju nijakiego.]

5 Dlatego koniecznością podporządkowywać się*, nie jedynie z powodu (tego) gniewu, ale z powodu sumienia. [* Inne lekcje zamiast "koniecznością podporządkowywać się": "i podporządkowujcie się"; "podporządkowujcie się".]

6 Przez to bowiem i daniny spełniacie, publicznymi sługami bowiem Boga są ku temu to trwającymi niezłomnie.

7 Oddajcie wszystkim powinności: temu daninę daninę. temu podatek podatek, temu bojaźń bojaźń, temu szacunek szacunek.

8 Nikomu nic (nie) bądźcie winni, z wyjątkiem jedni drugich miłować; bo miłujący drugiego Prawo wypełnił.

9 To bowiem: Nie będziesz cudzołożyć, Nie będziesz zabijać, Nie będziesz kraść, Nie będziesz pożądać*, i jeśli jakieś inne przykazanie, w słowie tym sprowadza się pod jedną głowę**, [w tym]: Będziesz miłować (tego) tuż obok ciebie jak ciebie samego. [* Inne lekcje zamiast "Nie będziesz kraść. Nie będziesz pożądać": "Nie będziesz kraść"; "Nie będziesz kraść, Nie będziesz kłamliwie świadczyć": "Nie będziesz kraść, Nie będziesz pożądać, Nie będziesz kłamliwie świadczyć": "Nie będziesz kraść, Nie będziesz kłamliwie świadczyć, Nie będziesz pożądać".] [** "Głową" nazywali Grecy także nagłówek, tytuł rozdziału. Tu sens: streszcza się, zawiera się w tej syntezie.]

10 Miłość (temu) tuż obok złego nie czyni; wypełnieniem więc Prawa miłość.

11 I tak* znając (tę) porę, że czas już, (by) wy** ze snu dać się zbudzić***, teraz bowiem bliżej nasze zbawienie, niż gdy uwierzyliśmy. [* W oryginale rodzaj nijaki zaimka wskazującego w funkcji przysłówka.] [** Inne lekcje: "my"; bez "wy".] [*** "wy (...) dać się zbudzić" - w oryginale accusativus cum infinitivo po "znając tę porę" Składniej: "byście się ze snu zbudzili".]

12 Noc posunęła się naprzód, zaś dzień zbliżył się. Odłóżmy od siebie więc czyny ciemności, wdziejmy na siebie [zaś] oręż światła.

13 Jak podczas dnia dostojnie zacznijmy chodzić*, nie (dla) hulanek i pijaństw, nie (dla) łóż i rozpasań, nie (dla) sporów i zazdrości; [* Metafora życia etycznego i religijnego.]

14 ale wdziejcie na siebie Pana, Jezusa Pomazańca, i ciała troski nie czyńcie sobie względem pożądań.

14

1 Zaś będącego bez siły (we) wierze dobierajcie*, nie ku rozróżnianiom rozważań**. [* Sens: przygarniajcie, traktujcie życzliwie.] [** Chodzi o różnice między indywidualnymi sumieniami.]

2 Ten wierzy, (że) zjeść wszystko*, (ten) zaś będący bez siły jarzyny je. [* Sens: że można zjeść wszystko.]

3 Jedzący nie jedzącego nie niech ma za nic, zaś nie jedzący jedzącego nie niech sądzi, Bóg bowiem go dobrał*· [* Sens: przyjął, przygarnął.]

4 Ty kim jesteś, sądząc cudzego domownika? Własnemu panu trwa* lub pada; zostanie postawiony zaś, jest mocny bowiem Pan** postawić go. [* Możliwe: stoi.] [** Inne lekcje: "Bóg": "pan jego".]

5 Ten [bowiem] sądzi dzień obok dnia*, ten zaś sądzi każdy dzień**; każdy we własnej myśli niech się dopełnia. [* "sądzi dzień obok dnia" - sens: czyni różnice między dniami.] [** ,,sądzi każdy dzień" - sens: nie czyni różnic między dniami.]

6 Myślący (o) dniu dla Pana myśli; i jedzący (dla) Pana je, dziękuje bowiem Bogu; i nie jedzący (dla) Pana nie je, i dziękuje Bogu.

7 Nikt bowiem (z) nas dla siebie samego (nie) żyje, i nikt dla siebie samego (nie) umiera;

8 jeśli bowiem żyjemy*, (dla) Pana żyjemy, jeśli umieramy*, (dla) Pana umieramy. Jeśli więc żyjemy*, jeśli także umieramy*, Pana jesteśmy. [* W oryginale coniunctivus oznaczające nie realność, lecz ewentualność czynności.]

9 Na to bowiem Pomazaniec umarł i ożył*, aby i (nad) martwymi i (nad) żyjącymi zapanowałby. [* Inne lekcje zamiast "umarł i ożył": "umarł i wstał"; "i umarł i wstał"; "i umarł, i wstał, i ożył"; ,,i umarł, i wstał, i odżył"; "i ożył, i umarł, i wstał"; "umarł, i ożył, i wstał". Uwaga: zamiast przekładu "ożył" możliwe: "zaczął żyć", gdyż w oryginale jest to forma czasu przeszłego dokonanego od czasownika "żyć".]

10 Ty zaś dlaczego sądzisz brata* twego? Lub i ty dlaczego masz za nic brata* twego? Wszyscy bowiem staniemy przy trybunie Boga**. [* O współwyznawcy.] [** Inna lekcja: "Pomazańca".]

11 Jest napisane bowiem: Żyję ja, mówi Pan, że (dla) mnie zegnie wszystko kolano*. I każdy język wyzna Bogu. [* "zegnie wszystko kolano" - słowo "zegnie" ma w oryginale znaczenie przechodnie, a zatem, w zdaniu tym "kolano" jest jego dopełnieniem, a "wszystko" podmiotem.]

12 Zatem [więc] każdy (z) nas o sobie samym słowo* da [ Bogu]. [* Sens: rachunek.]

13 Już nie więc jedni drugich sądźmy; ale to osądźcie raczej, (by) nie kłaść potknięcia się* bratu** lub obrazy***. [* Tu raczej sens przedmiotowy: to, o co można potknąć się.] [** O współwyznawcy.] [*** Tu raczej sens rzeczowy: to, o co można urazić nogę. Tak "potknięcie się", jak "obraza" mają tu sens metaforyczny.]

14 Wiem i jestem przekonany w Panu, Jezusie, że nic pospolitym* z powodu siebie samego; jeśli nie** (dla) liczącego sobie, (że) coś pospolitym* być***, dla niego pospolitym*. [* Sens: nieczystym.] [** "jeśli nie" - sens: chyba, że.] [*** Składniej: "że coś jest pospolite".]

15 Jeśli bowiem z powodu potrawy brat* twój jest zasmucany, już nie według miłości chodzisz**. Nie potrawą twą tego gub, za którego Pomazaniec umarł. [* O współwyznawcy.] [** O życiu etycznym.]

16 Nie niech będzie spotwarzane więc wasze* dobre. [* Inne lekcje: "nasze"; "twe".]

17 Nie bowiem jest królestwo Boga zjedzeniem i wypiciem, ale sprawiedliwością, i pokojem, i radością w Duchu Świętym;

18 bo w tym służący Pomazańcowi bardzo podobającym się Bogu i wypróbowanym (dla) ludzi.

19 Zatem więc (te) pokoju ścigajmy* i (te) budowania, (tego) ku jedni drugim; [* Metafora sportowa o zdobywaniu pokoju i wszystkiego, co z nim związane. Inna lekcja zamiast «ścigajmy": "ścigamy".]

20 nie ze względu na potrawę obalaj dzieło Boga. Wszystko czyste, ale złe (dla) człowieka, (tego) poprzez potknięcie się jedzącego.

21 Piękne* nie zjeść mięsa i nie wypić wina, i nie przez co brat** twój potyka się***. [* Sens: dobre.] [** O współwyznawcy.] [*** Inne lekcje: "Jest zasmucany": "potyka się lub choruje"; "jest zasmucany, lub jest urażany, lub choruje"; "potyka się, lub jest urażany, lub choruje"; "jest urażany, lub potyka się, lub choruje".]

22 Ty wiarę, [którą] masz, dla ciebie samego miej przed Bogiem. Szczęśliwy nie sądzący siebie samego, w czym aprobuje;

23 zaś rozróżniający sobie, jeśli zje*, jest zasądzony, bo nie z wiary; wszystko zaś, co nie z wiary grzechem jest**. [* W oryginale coniunctivus, oznaczające czynność ewentualną.] [** Inne lekcje: "jest" plus Rz 16.25-27; "jest" plus Rz 16.25-27 i 15.33.]

15

1 Jesteśmy winni zaś my, mocni, bezsilności niemocnych nosić, i nie sobie samym przypodobać się*. [* Według oryginału chodzi o czynność trwałą niedokonaną.]

2 Każdy (z) nas (temu) tuż obok niech przypodoba się* ku dobru** ze względu na budowanie***; [* Według oryginału chodzi o czynność trwałą niedokonaną.] [** W oryginale substantywizowany przymiotnik rodzaju nijakiego.] [*** Metafora budowania duchowego.]

3 i bowiem Pomazaniec nie sobie samemu przypodobał się; ale tak jak j jest napisane: Obelgi lżących cię spadły na mnie.

4 Jakie bowiem wcześniej zostały napisane*, ku naszej nauce zostały napisane*, aby przez wytrwałość i przez zachętę Pism nadzieję mielibyśmy. [* W oryginale liczba pojedyncza, dopuszczalna przy podmiocie rodzaju nijakiego liczby mnogiej jak właśnie tutaj.]

5 Zaś Bóg wytrwałości i zachęty oby dał wam to samo myśleć wśród jedni drugich według Pomazańca Jezusa,

6 aby jednomyślnie przez jedne usta oddawalibyście chwałę Bogu i Ojcu Pana naszego, Jezusa Pomazańca.

7 Dlatego dobierajcie* jedni drugich, tak jak i Pomazaniec dobrał** was***, ku chwale Boga. [* Sens: przygarniajcie, przyjmujcie.] [** Sens: przygarnął, przyjął.] [*** Inna lekcja: "nas".]

8 Mówię bowiem, (że) Pomazaniec sługą stać się* obrzezania dla prawdy Boga, ku umocnić obietnice ojców**, [* Pomazaniec sługą stać się" - w oryginale accusativus cum infinitivo po "Mówię". Składniej: "że Pomazaniec sługą stał się".] [** W oryginale genetivus obiectivus. Sens: dane ojcom.]

9 zaś poganie za litość oddać chwałę* Bogu; tak jak jest napisane: Przez to wyznawać będę cię wśród pogan, i imieniu Twemu będę śpiewać. [* "poganie (...) oddać chwałę" - w oryginale accusativus cum infinitivo po "Mówię". Składniej: "że poganie (...) oddali chwałę".]

10 I znowu mówi: Ucieszcie się. poganie, z ludem Jego.

11 I znowu: Wielbijcie, wszyscy poganie, Pana, i zacznijcie chwalić Go wszystkie ludy.

12 I znowu Izajasz mówi: Będzie korzeń Jessego, i wstający, (aby) przewodzić poganom; na nim poganie oprą nadzieję.

13 Zaś Bóg nadziei oby wypełnił was całą radością i pokojem podczas wierzyć, ku obfitować wy* w nadziei przez moc Ducha Świętego. [* "ku obfitować wy" - wyrażenie przyimkowe, oznaczające zamierzony skutek. Składniej: "byście obfitowali".]

14 Jestem przekonany zaś. bracia moi. i sam ja co do was, że i sami napełnieni jesteście dobrocią, wypełnieni całym poznaniem, mogący i jedni drugim kłaść do rozumu.

15 Odważniej zaś napisałem wam po części, jako nadto przypominający wam z powodu łaski, danej mi przez Boga,

16 ku być ja* publicznym sługą Pomazańca Jezusa względem pogan, spełniającym święte obrzędy (co do) dobrej nowiny Boga, aby stałaby się ofiara pogan bardzo godną przyjęcia, uświęconą przez Ducha Świętego. [* "ku być ja" - wyrażenie przyimkowe. oznaczające zamierzony skutek. Składniej: "bym był"·]

17 Mam więc dumę w Pomazańcu Jezusie (co do tych) względem Boga;

18 nie bowiem odważę się (o) czymś mówić, czego nie sprawił Pomazaniec przeze mnie ku posłuszeństwu pogan, słowem i czynem,

19 przez moc znaków i cudów, przez moc Ducha [Boga]*; tak że ja od Jeruzalem i kołem aż do Ilirii wypełnić** dobrą nowinę Pomazańca, [* Inne lekcje zamiast "Ducha Boga": "Ducha": "Ducha Świętego": "Ducha Boga Świętego".] [** "ja (...) wypełnić" - w oryginale zdanie skutkowe. Składniej: "tak że ja (...) wypełniłem".]

20 tak zaś uważając za szacowne. (by) głosić dobrą nowinę nie gdzie został wymieniony Pomazaniec, aby nie na cudzym fundamencie i budowałbym,

21 ale jak jest napisane: Którym nie zostało oznajmione o Nim, zobaczą. i którzy nie usłyszeli, zrozumieją.

22 Dlatego i doznawałem przeszkód wiele, (by) przyjść do was;

23 teraz zaś już nie miejsca mając w okolicach tych, pragnienie zaś mając (by) przyjść* do was od wielu** lat, [* W oryginale infinitivus zamierzonego skutku.] [** Inna lekcja: "dość licznych".]

24 gdy (może)* pójdę do Hiszpanii; mam nadzieję bowiem przechodząc obejrzeć was i przez was zostać wyprawionym tam, jeśli wami najpierw po części nasycony zostanę** - [* W oryginale partykuła desygnująca możliwość czynności.] [** W oryginale coniunctivus oznaczające możliwość w przyszłości.]

25 teraz zaś idę do Jeruzalem służąc świętym*. [* Tak nazywano chrześcijan.]

26 Znalazła upodobanie* bowiem Macedonia i Achaja wspólnotę pewną uczynić sobie względem ubogich świętych**, (tych) w Jeruzalem. [* Sens: uznała za właściwe.] [** "ubogich świętych" - sens według oryginału: ubogich, których mają święci, "świętych" określenie chrześcijan.]

27 Znaleźli upodobanie* bowiem, i powinnymi są ich; jeśli bowiem (w) duchowych ich stali się wspólnikami poganie, są winni i w cielesnych spełnić społeczne dzieło dla nich. [* Sens: uznali za właściwe.]

28 To więc wypełniwszy, i opieczętowawszy sobie (dla) nich owoc ten*, odejdę przez was do Hiszpanii; [* "opieczętowawszy sobie dla nich owoc ten" - prawdopodobny sens: otrzymawszy oficjalne pświadczenie przekazania im darów z Macedonii i Achai.]

29 wiem zaś, że przychodząc do was, w wypełnieniu błogosławieństwa Pomazańca* przyjdę. [* Inne lekcje: "Dobrej nowiny Pomazańca": "nauki Pomazańca".]

30 Zachęcam zaś was, [bracia,] poprzez Pana naszego, Jezusa Pomazańca, i poprzez miłość Ducha, (by) zacząć walczyć razem ze mną przez modlitwy za mnie do Boga,

31 aby wyciągnięty zostałbym od nie ulegających w Judei i służba* ma, (ta) względem Jeruzalem bardzo godną przyjęcia (dla) świętych** stałaby się. [* Inna lekcja grecka: "noszenie darów".] [** Określenie chrześcijan.]

32 aby w radości przyszedłszy do was poprzez wolę Boga, odpocząłbym razem z wami*. [* Inne lekcje zamiast słów "w radości przyszedłszy do was poprzez wolę Boga, odpocząłbym razem z wami": "przyszedłszy w radości do was poprzez wolę Jezusa Pomazańca, odpocząłbym razem z wami"; "w radości przyszedłbym do was poprzez wolę Boga i odpocząłbym razem z wami"; "w radości przyszedłbym do was poprzez wolę Pomazańca Jezusa i pokrzepiłbym się z wami"; "w radości przyszedłbym do was poprzez wolę Boga".]

33 Zaś Bóg pokoju z wszystkimi wami; amen*. [* Inne lekcje: bez "amen"; bez "amen", ale z dodaniem 16.25-27.]

16

1 Polecam zaś wam Febę, siostrę* naszą, będącą [i] sługą (społeczności) wywołanych**, (tej) w Kenchrach, [* O współwyznawczyni.] [** Tu podaje się znaczenie etymologiczne. W N.T. jako termin techniczny oznacza Kościół Powszechny bądź lokalną gminę Kościoła. Bliżej o semantyce zob. przypis do Dz 5.11*. Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.]

2 aby ją przyjęlibyście w Panu w sposób godny świętych*, i stanęlibyście przy niej, w jakiej was potrzebowałaby sprawie, i bowiem ona opiekunką wielu stała się i mnie samego. [* Tak wtedy nazywano chrześcijan.]

3 Pozdrówcie Pryskę i Akwilę, współpracowników mych w Pomazańcu Jezusie,

4 którzy za duszę* mą swoją szyję podsunęli, którym nie ja jedyny dziękuję, ale i wszystkie (społeczności) wywołanych pogan, [* Zamiast: życie.]

5 i (tę) w domu ich (społeczność) wywołanych. Pozdrówcie Epeneta, umiłowanego mego, który jest pierwociną Azji dla Pomazańca.

6 Pozdrówcie Marię, która wielce utrudziła się dla was.

7 Pozdrówcie Andronika i Juniasa*, krewnych mych i współjeńców mych, którzy są znaczni wśród wysłanników**, którzy i przede mną stali się*** w Pomazańcu. [* Inna lekcja: "Julię" lub "Juliasa".] [** W formie spolszczonej "apostołów".] [*** Inne lekcje zamiast słów "którzy i przede mną stali się": "którzy i przede mną stali się"; "który i przede mną stał się"; "tych przede mną".]

8 Pozdrówcie Ampliata, umiłowanego mego w Panu.

9 Pozdrówcie Urbana, współpracownika naszego w Pomazańcu, i Stachysa, umiłowanego mego.

10 Pozdrówcie Apellesa, wypróbowanego w Pomazańcu. Pozdrówcie (tych) z (tych) Arystobula.

11 Pozdrówcie Herodiona, krewnego mego. Pozdrówcie (tych) z (tych) Narcyza, będących w Panu.

12 Pozdrówcie Tryfenę i Tryfozę, trudzące się w Panu. Pozdrówcie Persydę umiłowaną, która wielce utrudziła się w Panu.

13 Pozdrówcie Rufusa. wybranego w Panu, i matkę jego i moją.

14 Pozdrówcie Asynkryta, Flegonta, Hermesa, Patrobę, Hermasa i (tych) razem z nimi braci*. [* O współwyznawcach.]

15 Pozdrówcie Filologa i Julię*, Nereusza i siostrę jego, i Olimpasa, i (tych) razem z nimi wszystkich świętych**. [* Inna lekcja: "Juniasa".] [** Tak nazywano chrześcijan.]

16 Pozdrówcie jedni drugich przez ukochanie święte. Pozdrawiają was (społeczności) wywołanych wszystkie Pomazańca.

17 Zachęcam zaś was, bracia, (by) baczyć (na tych) poróżnienia się i obrazy* wbrew nauce, której wy nauczyliście się, czyniących, i odchylajcie się od nich; [* Metaforycznie o błędach etycznych i nieortodoksji.]

18 bo tacy Panu naszemu, Pomazańcowi nie służą, ale swojemu brzuchowi i poprzez łagodne mówienia i wysławiania zwodzą serca nie znających zła.

19 Bo wasze posłuszeństwo do wszystkich doszło: z powodu was więc raduję się, chcę zaś, (by) wy mądrymi być* względem dobra**, nietkniętymi zaś względem zła**. [* "wy mądrymi być" składniej: "byście byli mądrzy".] [** W oryginale substantywizowany przymiotnik rodzaju nijakiego.]

20 Zaś Bóg pokoju zetrze szatana pod nogami waszymi w szybkości. Łaska Pana naszego, Jezusa, z wami*. [* Inne lekcje zamiast słów: "Łaska Pana naszego, Jezusa, z wami": "Łaska Pana naszego. Jezusa Pomazańca, z wami": bez słów "Łaska Pana naszego. Jezusa, z wami".]

21 Pozdrawia was Tymoteusz, współpracownik mój, i Lucjusz, i Jazon, i Sozypater, krewni moi.

22 Pozdrawiam was ja, Tercjusz, (ten) (który napisałem)* (ten) list, w Panu. [* Nie chodzi tu o autora listu, lecz o sekretarza.]

23 Pozdrawia was Gajus, goszczący mię i całą (społeczność) wywołanych. Pozdrawia was Erast, szafarz miasta, i Kwartus, brat*. [* O współwyznawcy.

24 * Łaska Pana naszego, Jezusa Pomazańca, z wszystkimi wami. Amen. [* Niektóre rękopisy włączają tu wiersz 24, a zaraz po nim 16.27.]

25 [Zaś mogącemu was utwierdzić według dobrej nowiny mej i ogłaszania Jezusa Pomazańca, według objawienia tajemnicy (dla) czasów wiecznych trzymanej w milczeniu.

26 uczynionej widoczną zaś teraz poprzez pisma prorocze według rozkazu wiecznego Boga, ku posłuszeństwu wiary względem wszystkich pogan danej do poznania,

27 jedynemu mądremu Bogu poprzez Jezusa Pomazańca, Temu* chwała na wieki**; amen]***. [* Inne lekcje: "Jemu": bez zaimka "Temu".] [** Inna lekcja: "wieki wieków".] [*** Tylko niektóre rękopisy umieszczają tu ww. 16.25-27 w podanej formie. Niektóre rękopisy dają tu 16.25-27 i dołączają 14.23 lub 15.33.]