1

1

Булар Даўыттың улының, Ерусалимде патшалық еткен Ўазшының сөзлери:

2

«Бийҳуда, бийҳуда, ҳәммеси бийҳуда!» — дейди Ўазшы.

3

Қуяш астында ислеген барлық мийнетинен
Адам не пайда табар?

4
Бир әўлад кетер, бир әўлад келер,
Ал дүнья мәңгиге усылай қала берер.

5
Күн шығар, күн батар,
Кейин ол шыққан орнына қайтыўға асығар.

6
Самал қублаға есер, кейин арқаға айланар.
Ол айланып-айланып есип,
Қайтып өз жолына түсер.

7
Барлық дәрьялар теңизге қуяр,
Бирақ теңиз ҳеш толмас.
Дәрьялар аққан жаққа қайтадан аға берер.

8
Ҳәмме нәрсе жалықтырады,
Адам оларды сөз бенен жеткере алмас.
Көз көриўден,
Қулақ еситиўден тоймас.

9
Алдын не болған болса, және болар.
Не қылынған болса, және қайталанар.
Қуяш астында ҳеш қандай жаңа нәрсе жоқ.

10
Қандай да бир нәрсе бар ма: «Қараңлар, мынаў жаңалық-ғо», — деп айта алғандай?
Бирақ ол нәрсе де әййемнен, бизлерден әсирлер алдын бар еди.

11
Бурын болғанлар еске алынбас,
Келешекте болатуғынлар да олардан кейингилер арасында еске алынбас.

12

Мен, Ўазшы, Ерусалимде Израил патшасы едим.

13 Өзимди аспан астында исленип атырған нәрселердиң ҳәммесин даналық пенен изертлеўге ҳәм үйрениўге бағышладым. Қудайдың адам баласына берген жүги қандай аўыр!

14 Мен қуяш астында исленип атырған барлық ислерди көрдим: олардың ҳәммеси бийҳуда, ҳәммеси самалдың изинен қуўғанға уқсайды екен.

15

Қыйсайған морт нәрсени дүзетип болмас,
Жоқ нәрсени санап болмас.

16

Мен өзиме өзим былай дедим: «Мине, мен уллылықта ҳәм даналықта Ерусалимде өзимнен алдын бийлик еткенлердиң ҳәммесинен де илгерилеп, озып кеттим. Мол даналық ҳәм билимди ийелеп алдым».

17 Мен өзимди даналықты билиўге, және ақылсызлық пенен ақмақлықты билиўге бағышладым. Сонда буның да самалдың изинен қуўғанға уқсайтуғынын түсиндим.

18

Көп билген сайын, қапашылық та көбейер.
Көп түсинген сайын, дәрт те асып барар.

2

1

Мен өзиме: «Қәне, енди рәҳәтленип, кеўил-хошлық етип көрейин», — дедим. Бирақ ол да бийҳуда екен.

2 Мен күлки ҳаққында: «Ақылсызлық», — дедим, ал кеўил-хошлық ҳаққында: «Не кереги бар?» — дедим.

3 Даналығым басшылығында денемди шарап пенен сынап көриў ушын ақмақлыққа берилиўди шештим. Усылайынша, адамлар аспан астындағы қысқа өмиринде нелерди ислесе пайдалы болатуғынын билмекши болдым.

4

Мен уллы ислер иследим: өзиме үйлер қурдым, жүзим бағларын өсирдим,

5 бағлар ҳәм сулыў тоғайлар жараттым, ол жерлерге түрли мийўе ағашларын отырғыздым,

6 Ағашларды суўғарыў ушын ҳаўызлар қурдым,

7 қул ҳәм шорылар сатып алдым, үйимде туўылған қул ҳәм шорыларым да бар еди, ири ҳәм майда малларым да соншелли көп еди. Меннен алдын Ерусалимде жасағанлардың ҳеш биринде буншелли көп мал болмаған.

8 Өзиме гүмис ҳәм алтын жыйнадым, патшалардан ҳәм ўәлаятлардан ғәзийне топладым, ҳаял ҳәм еркек қосықшыларға ийе болдым, еркекке унайтуғын сулыў тоқалларды алып кеўлимди хошладым.

9 Солай етип, мен уллылыққа ерисип, өзимнен алдын Ерусалимде жасағанлардың ҳәммесинен асып түстим. Даналығым да мени тәрк етпеди.

10

Көзим түсип, унатқанның ҳеш қайсысынан бас тартпадым.
Кеўлим күсеген нәрсеге шек қоймадым.
Қылған ҳәр бир исимнен кеўлим хош болды.
Пүткил мийнетиме берилген пай усы болды.

11
Бирақ өз қолларым менен ислеген ислериме,
Қылған ҳәмме мийнетлериме қарасам,
Булардың ҳәммеси бийҳуда, самалдың изинен қуўғандай нәрсе екенин,
Қуяш астында ҳеш қандай пайдалы нәрсе жоқ екенин көрдим.

12

Соннан кейин, және даналық, ақылсызлық ҳәм ақмақлықтың не екенин көрмекши болдым.
Патша мийрасхоры әлле қашан исленген ислерден басқа нелер ислей алар еди?

13
Жақтылықтың қараңғылықтан жақсырақ болғаны сыяқлы,
Даналықтың да ақылсызлықтан жақсырақ екенин көрдим.

14
Дана жүрер жолын билер,
Ал ақылсыз қараңғылықта жүрер.
Бирақ мен екеўиниң де өмириниң ақыбетиниң бирдей екенин түсиндим.

15
Сонда мен ишимнен былай дедим: «Ақылсыздың басына не түссе, мениң басыма да сол түседи.
Онда жүдә ақыллы болыўдың не кереги бар?»
Және өзиме өзим: «Бул да бийҳуда», — дедим.

16
Ақылсыз да, дана да,
Узақ есте сақланбайды,
Екеўи де тез арада умытылады.
Дана да ақылсыз бенен бирдей өлим көрмей ме?

17
Усылайынша мен өмирди жек көрдим.
Себеби қуяш астында исленген ҳәр бир ис маған жүдә қайғылы көринди.
Ҳәммеси бийҳуда, самалдың изинен қуўғандай нәрсе екен.

18

Мен қуяш астында ислеген пүткил мийнетимди жек көрдим. Себеби оларды өзимнен кейинги адамға қалдырыўым керек еди.

19 Ол дана бола ма, ақылсыз бола ма, ким биледи? Бирақ ол мениң қуяш астында мийнет етип, ақыл менен ерискенлеримниң ҳәммесине ийелик қылады. Бул да бийҳуда.

20 Сонлықтан мен қуяш астында ислеген барлық мийнетлериме ашына басладым.

21 Адам даналығы, билими ҳәм уқыбы менен мийнет етеди, кейин булардың ҳәммеси, тап оның пайы сыяқлы буларға ҳеш мийнети сиңбеген адамға қалыўы керек болады. Бул да бийҳуда, бул — уллы азап!

22 Қуяш астында ислеген мийнетинен ҳәм урыныўларынан адам неге ериседи?

23 Оның барлық күнлери дәртке, жумыслары қайғыға толы, ҳәтте, жүреги түнде де тынышланбайды. Бул да бийҳуда.

24

Адам ушын ишип-жеўден, ислеген мийнетинен рәҳәтлениўден артық нәрсе жоқ екен. Булардың да Қудайдан берилгенине көзим жетти.

25 Ақыры, Ол бермесе, ким жей алады, ким рәҳәтлене алады?

26 Өзине ылайықлы болғанларға Қудай даналық, билим ҳәм қуўаныш береди. Ал гүнакарларға болса, байлық арттырып жыйнаў исин тапсырады. Соңынан Өзине ылайықлы болған адамларға оның жемисин береди. Бул да ақылға сыймайды, бул да самалдың изинен қуўғандай нәрсе.

3

1

Ҳәр нәрсениң өз мәҳәли бар, қуяш астындағы ҳәр истиң өз ўақты бар.

2

Туўылыўдың да, өлиўдиң де өз ўақты бар.
Егиўдиң де, егисти жыйнаўдың да өз ўақты бар.

3
Өлтириўдиң де, шыпа бериўдиң де өз ўақты бар,
Бузыўдың да, қурыўдың да өз ўақты бар.

4
Жылаўдың да, күлиўдиң де өз ўақты бар,
Жоқлаў айтып жылаўдың да, ойынға түсиўдиң де өз ўақты бар.

5
Тас атыўдың да, оны жыйнаўдың да өз ўақты бар,
Қушақласыўдың да, оннан өзин тыйыўдың да өз ўақты бар.

6
Излеўдиң де, жоғалтыўдың да өз ўақты бар,
Сақлап қойыўдың да, таслап жибериўдиң де өз ўақты бар.

7
Жыртыўдың да, тигиўдиң де өз ўақты бар,
Үндемеўдиң де, сөйлеўдиң де өз ўақты бар.

8
Сүйиўдиң де, жек көриўдиң де өз ўақты бар,
Урыстың да, тынышлықтың да өз ўақты бар.

9

Жумысшы ислеген мийнетинен қандай пайда табады?

10 Инсанлардың тер төгиўи ушын, Қудай берген аўыр жумысларды көрдим.

11 Қудай ҳәмме нәрсени өз ўақтында әжайып етип жаратты. Ол адамларға дәўирди түсиниў мүмкиншилигин берди. Сонда да адам Қудайдың ислеген ислерин басынан ақырына дейин түсине алмайды.

12 Адам ушын өмирде рәҳәтленип жасаўдан ҳәм жақсылық ислеўден артық ҳеш нәрсениң жоқ екенин билдим.

13 Егер адам ишип-жесе ҳәм өз мийнетиниң рәҳәтин көрсе, бул оған Қудайдан берилген сый.

14 Және де, Қудай ислеген ҳәр бир истиң мәңгиге өзгермейтуғынын билдим. Оннан ҳеш нәрсе алынып, оған ҳеш нәрсе қосылмайды. Қудай адамлардың Өзинен қорқыўы ушын усылай иследи.

15

Ҳәзир не болса, өтмиште де сол болды,
Келешекте болатуғынлар ҳәзир де болып атыр,
Қудай болып өткенлерди және қайтарар.

16
Мен қуяш астында мына нәрсени:
Әдалат қарар табыўы тийис орында нызамсызлықты, әдиллик иске асыўы тийис орында жаўызлықты көрдим.

17
Сонда мен ишимнен: «Қудай жақсыны да, жаманды да ҳүким қылады.
Ол ҳәр бир нәрсе ҳәм ҳәр бир ис ушын ҳүким қылатуғын ўақыт белгилеген», — дедим.

18

Және, адамлар туўралы ишимнен былай дедим: «Қудай адамлардың өзлериниң де ҳайўанлардай екенин көрсетиўи ушын, оларды сынайды».

19 Адамлардың басына түскен нәрсе ҳайўанлардың да басына түседи: адамлар да өледи, ҳайўанлар да өледи. Екеўинде де бирдей жан бар, адамның ҳайўаннан үстинлиги жоқ. Аўа, ҳәммеси бийҳуда.

20 Екеўи де бир жерге барады, топырақтан жаратылған, топыраққа қайтады.

21 Адам баласының руўхы жоқарыға көтериле ме, ҳайўанның руўхы төменге, жер астына кире ме, буны ким биледи?

22 Сонда мен адам ушын өз мийнетинен рәҳәтлениўден басқа жақсы нәрсениң жоқ екенин түсиндим. Оның пайына тийген нәрсе усы. Өзинен кейин бул дүньяда не болатуғынын оған ким көрсете алады?

4

1

Мен қуяш астында болып атырған езиўшиликлерди көрдим:
Жәбирленгенлердиң көз жасларын көрдим,
Оларды жубатыўшы жоқ еди.
Күш езиўшилер тәрепинде еди.
Ал езилгенлерге тәселле бериўши де жоқ.

2
Сонда мен өлип кеткен марҳумлардың жағдайының,
Тирилердиң жағдайынан жақсырақ екенин түсиндим.

3
Бирақ еле туўылмағанлар,
Булар екеўинен де бахытлырақ.
Олар қуяш астында исленип атырған жаўыз ислерди көрмеди.

4

Мен және адамның пүткил мийнети ҳәм истеги жетискенлиги адамлар арасында қызғаныш туўдыратуғынын көрдим. Бул да бийҳуда, бул да самалдың изинен қуўғанға уқсайды.

5

Ақылсыз қолларын қаўсырып алып, өзиниң етин өзи жейди.

6
Тынышлық пенен алынған бир уўыс зат,
Самалдың изинен қуўып, аўыр мийнет етип тапқан бир қосыўыс заттан жақсырақ.

7

Мен қуяш астында және бир бийҳудалықты көрдим:

8
Бир жалғыз баслы адам бар еди.
Оның перзенти де, туўысқаны да жоқ еди.
Ол тыным таппай мийнет етер,
Көзлери де байлыққа тоймас еди.
Ол өзинен: «Мен ким ушын мийнет етип,
Өзимди рәҳәтлениўден маҳрум етип атырман?» — деп сорамайды.
Бул да бийҳуда, аўыр бир дәрт.

9

Биреўден екеў жақсы,
Олар мийнетине жақсы сый алады.

10
Егер биреўи қуласа, екиншиси турғызады.
Ал егер жалғыз адам қуласа,
Оны турғызатуғын адам болмайды.

11
Еки адам бирге жатса, жыллы жатады.
Ал жалғыз жатқан адам қалай жылынады?

12
Егер биреў жалғыз болса, жеңилер,
Екеў болса, қарсы тура алар.
Үш жиптен есилген арқан тегинликте үзилмес.

13

Берилген кеңеске қулақ аспайтуғын ақылсыз ғарры патшадан, жарлы, бирақ ақыллы жигит жақсырақ.

14 Сондай жигит патшалықта жарлы болып туўылып, қамақханада отырған болса да, ол қамақханадан шығып, патша болып көтерилиўи мүмкин.

15 Мен қуяш астында жасап атырған ҳәр бир адамның патшаның орнына отырған сондай жигиттиң изине ергенин көрдим.

16 Оның изине ерген халық есап-сансыз болса да, кейинги урпақлардың оған кеўли толмайды. Аўа, бул да бийҳуда, бул да самалдың изинен қуўғанға уқсайды.

17

Қудайдың Үйине барғанда, қәдемиңди ойлап бас! Ол жерге ислеген жаманлығының парқына бармайтуғын ақылсызлар сыяқлы тек қурбанлық бериў ушын барғаннан гөре, тыңлаў ушын барған жақсырақ.

5

1

Тилиң сөйлеўге асықпасын.
Қудайдың алдында сөз сөйлеўге жүрегиң асықпасын.
Қудай аспанда, сен болсаң, жердесең.
Сонлықтан гәпиң қысқа болсын.

2
Машқала көп болғанда, адам көп түс көретуғыны сыяқлы,
Көп сөйлегенде, ақылсызлық жүзеге келеди.

3

Қудайға ўәде берсең, оны орынлаўды кешиктирме. Ол ақылсызларды унатпайды. Ал сен ўәдеңди орынла.

4 Ўәде берип, орынламағаннан гөре, ўәде бермегениң жақсырақ.

5 Тилиңниң сени гүнаға баслаўына жол қойма ҳәм Қудайдың руўханийине: «Ўәде берип, қәте қылдым», — деме. Сөзлериң менен Қудайдың ғәзебин келтирме. Болмаса, Ол қолларың менен ислеген ислериңди жоқ қылады.

6 Көп сөйлеў де, көп түс көриў де пайдасыз. Жақсысы, Қудайдан қорқ!

7

Егер сен бир жерде жарлыға зулымлық қылынып, әдиллик ҳәм ҳақлықтың аяқ асты етилип атырғанын көрсең, буған ҳайран болма. Себеби ҳәмелдардың үстинен қадағалаўшы үлкени бар, ал олардың үстинен қадағалаўшы олардан да үлкениреги бар.

8 Ҳәр бир адам жердиң өнимине өш, ҳәтте, патша да атыздан алынған өнимнен өзиниң пайын алады.

9

Пулды сүйген, пулға тоймас,
Байлықты сүйген байлыққа тоймас.
Бул да бийҳудалық.

10
Мал-дәўлет көбейсе, оларды ислетиўшилер де көбейеди.
Сонда байлықтың ийеси өз байлығына телмирип, қызықсынып қараўдан басқа не пайда табады?

11
Жумысшы аз жесе де, көп жесе де тыныш уйықлайды.
Ал байды байлығы уйқыдан маҳрум қылады.

12

Мен қуяш астында және бир қайғылы ўақыяны көрдим:
Жыйналған байлық ийесине зыян келтирди.

13
Бул байлық әўметсизлиги себепли жоқ болып кетти,
Улы туўылғанда,
Улына ҳеш нәрсе қалдыра алмады.

14
Адам анадан қалай жалаңаш туўылған болса,
Бул дүньядан да солай кетеди.
Ислеген мийнетиниң жемисинен
Ҳеш нәрсени де қолларына алып кете алмайды.

15
Мынаў да аўыр қайғылы нәрсе:
Адам қалай келген болса, солай кетеди.
Онда қуры далаға мийнет етиўдиң не кереги бар?

16
Ол өмир бойы нанын қараңғылықта жейди,
Қыйыншылықты, кеселликти ҳәм ашыўшақлықты бастан кеширеди.

17

Мен инсан ушын жақсы ҳәм әжайып нәрсе — бул Қудайдың өзине берген қысқа өмири ишинде ишип-жеў, қуяш астында ислеген барлық мийнетиниң рәҳәтин көриў екенин билдим. Инсанға тийген пай — усы.

18 Егер Қудай адамға мал-мүлик ҳәм байлық берсе, оған усы нәрселерден пайдаланыўға, өз үлесин алып, мийнетинен рәҳәтлениўге жол ашса, онда бул Қудайдан берилген сый.

19 Қудай оның жүрегин қуўанышқа толтырып қойғанлықтан, бундай адам қанша өмири кетип, қаншасы қалғанлығы туўралы кем ойлайды.

6

1

Мен қуяш астында адамлар арасында болып туратуғын, аўыр бир апатты көрдим:

2 Қудай адамға байлық, мал-мүлик, атақ-абырай береди. Ол кеўли күсегениниң ҳәммесине ийе болады. Бирақ Қудай оған соның қызығын көриўге имканият бермейди ҳәм булардың барлығы басқаға буйырады. Бул да бийҳуда, бул — қайғылы бир дәрт.

3

Егер бир адамның жүз баласы болса ҳәм ол узақ өмир сүрсе, бирақ ол өмирдиң рәҳәтин көрмесе ҳәм өлигин көмгендей адам болмаса, онда мен өли туўылған бала оннан бахытлырақ дер едим.

4 Өли туўылған бала бийкарға дүньяға келип, қараңғылық ишинде дүньядан өтеди, аты да қараңғылыққа көмиледи.

5 Ол, ҳәтте, қуяшты көрген де, билген де жоқ. Бирақ өли туўылған баланың жағдайы сол адамның жағдайынан жақсырақ.

6 Сол адам, ҳәтте, мың жылдан еки рет өмир сүрсе де, рәҳәт көрмейди. Бәри бир ҳәмме де бир жерге бармай ма?

7

Адамның барлық мийнети қарынды тойдырыў ушын,
Бирақ ашкөзликтен кеўил тоймайды.

8
Дананың ақылсыздан қандай артықмашлығы бар?
Жарлыға өмирде өзин қалай тутыўды билгенинен не пайда?

9
Өзиңде жоқты күсегеннен, барға қанаат еткен жақсырақ.
Ол да бийҳуда, ол да самалдың изинен қуўғандай нәрсе.

10

Бар нәрсениң ҳәммесине әлле қашан ат қойылған.
Адамның да тәғдири белгили.
Ҳеш ким өзинен күшли болған менен қасарыса алмайды.

11

Сөз көп болса, бийҳудалық көбейер.
Буннан адамға не пайда?

12

Сая сыяқлы өтип кететуғын өмириниң мәниссиз күнлеринде адам ушын нениң жақсы екенин ким биледи? Өзинен кейин қуяш астында не болатуғынын адамға ким айта алады?

7

1

Жақсы ат қымбатбаҳа әтир майынан,
Өлим күни болса, туўылған күннен жақсырақ.

2
Той берип атырған үйге барғаннан,
Жоқлаў айтылып атырған үйге барған жақсырақ.
Ҳәммениң өмири өлим менен жуўмақланады.
Адам тири ўақтында буны жүректе сақласын.

3
Қайғы күлкиден жақсырақ.
Қайғы өмирден баҳалы сабақ береди.

4
Дананың ойы жоқлаў айтылып атырған үйде,
Ақылсыздың ойы тойлап атырған үйде.

5
Дананың кейиўи,
Ақылсыздың мақтаўынан жақсырақ.

6
Ҳақыйқаттан да ақылсыздың күлкиси
Қазан астында жанған отынның сытырлысына уқсайды.
Бул да бийҳуда.

7

Басқаларды жәбирлеў дананы ақылынан айырар,
Пара жүректи азғырар.

8

Тамамлаў баслаўдан жақсырақ,
Сабырлылық менменликтен жақсырақ.

9
Ашыўланыўға асықпа,
Ашыў ақылсызлардың жүрегине уя салады.

10

«Не ушын өтмишим бүгинимнен жақсы еди?» — деп сорама.
Бул сораў даналыққа тән емес.

11

Даналық мийрас сыяқлы жақсы,
Ол қуяшты көрип турған ҳәр бир адам ушын пайдалы.

12
Байлық адамды қалай қорғаса,
Даналық та адамды солай қорғайды.
Бирақ билимниң артықмашлығы мынаў:
Даналық өз ийесиниң өмирин сақлайды.

13

Қудайдың ислерине нәзер сал.
Ол қыйсайтқан нәрсени ким дүзете алады?

14
Жақсы күнлериңде оннан рәҳәтлен,
Жаман күнлериңде мынаған ой жуўырт:
Адам ертең не болатуғынын биле алмаўы ушын,
Жақсы күнди де, жаман күнди де Қудай жаратқан.

15

Мен усы бийҳуда өмирим даўамында ҳәмме нәрсени көрдим:
Ҳақ адам әдил бола тура, ерте өлип кетеди,
Ал жаман адам жаман бола тура, узақ өмир сүреди.

16
Сонлықтан аса әдил де, аса дана да болма.
Өзиңди өзиң қуртыўдың не кереги бар?

17
Ҳәдден тыс жаман да, ақылсыз да болма.
Әжелиң жетпей, өлиўдиң не кереги бар?

18
Биреўин тут,
Екиншисинен де қол үзбе.
Қудайдан қорққан адам екеўин де басшылыққа алады.

19

Даналық дананы қаланың он ҳүкимдарынан да күшлирек қылады.

20
Жер бетинде бәрқулла жақсылық ислеп,
Ҳеш гүна қылмай жүрген әдил адам жоқ.

21

Адамлар айтып атырған ҳәмме сөзлерге дыққат аўдара берме,
Болмаса қулыңның өзиңди жаманлап атырғанын еситип қалыўың мүмкин.

22
Өзиңниң де басқа адамларды,
Көп мәрте жаманлағаныңды ишиң биледи.

23

Булардың ҳәммесин даналығым менен сынап көрдим.
Өзиме өзим: «Дана боламан», — дедим.
Бирақ даналық меннен алыс еди.

24
Даналық деген нәрсе,
Жүдә узақ ҳәм жүдә тереңде.
Оны ким таба алады?

25
Мен даналықты ҳәм барлықтың мазмунын излеп табыўға, изертлеп, терең түсиниўге өзимди бағышладым.
Жаўызлықтың ақылсызлық, ақылсызлықтың телбелик екенин билмекши болдым.

26

Және мен мынадай ҳаялды өлимнен де ашшы деп таптым:
Оның өзи — дузақ, жүреги тор, ал қоллары кисен.
Қудайға унамлы болған адам оннан қашады,
Ал гүнакар оған тутқын болады.

27

Мине, мен мынаны үйрендим, — дейди Ўазшы.
— Көп нәрсени изертлеп,
Мынаны түсиндим:

28
Жүрегим еле излеген нәрсесин таба алмады:
Мыңнан бир ҳақ еркекти таптым,
Бирақ бирде бир ҳақ ҳаялды таба алмадым.

29
Мен тек мына нәрсени аңладым:
Қудай адамды ҳақ етип жаратты,
Бирақ адамлар жүдә көп надурыс ой-қыялларда.

8

1

Ҳақыйқый дана кимге уқсайды?
Ҳәмме нәрсениң мәнисин ким түсине алады?
Даналық адамның жүзин жайнатады,
Оның бетиндеги қаталлықты жумсартады.

2

Мен былай деймен: патшаның айтқанларына қулақ сал, себеби Қудай оған ант ишкен.

3 Патшаның алдынан кетиўге асықпа ҳәм патшаға қарсы тил бириктириўшилерге қосылма. Ол қәлегениниң ҳәммесин ислей алады.

4 Патшаның сөзинде қүдирет бар, ҳеш ким оған: «Сиз не ислеп атырсыз?» — деп айтпайды.

5

Буйрықты орынлағанлар зыян көрмейди.
Дана адам дурыс нәрсени ислеў ўақтын да, жолын да биледи.

6
Ҳәр бир истиң өз ўақты ҳәм қағыйдасы бар.
Сондай болса да, адам ушын қыйыншылықты көтериў жүдә аўыр.

7
Келешекте не болатуғынын адам билмейди,
Буның қалай болатуғынын оған ким айта алады?

8
Ҳеш кимниң самалды услап алып, оған бийлик етиўге күши жетпегенлиги сыяқлы,
Өлим күни үстинен бийлик етиўге де ҳеш кимниң күши жетпейди.
Урыстан қашыўға болмайтуғынлығы сыяқлы,
Жаўызлық та жаўызлық ислеўши адамды тәрк етпейди.

9

Мен булардың ҳәммесин көрдим ҳәм қуяш астында болып атырған ҳәмме нәрсеге дыққат аўдардым: адам адамға ҳүкимдарлық еткен ўақытта, бир-бирине зыян келтиргенин көрдим.

10 Кейин жаман адамның қалай жерленгенин көрдим. Мухаддес орынға келип-кетип жүрген сол адамлар өзлери жаманлық қылған қалада мақтаў алды. Бул да бийҳуда.

11

Жынаят ушын тез жаза берилмесе, адам баласының жүреги жаманлық ислеўге қумар болады.

12 Гүнакар жүз мәрте гүна ислеп, узақ өмир сүрсе де, Қудайдан қорққанлардың ҳәм Оның алдында ҳадал жүргенлердиң жақсылық көретуғынын анық билемен.

13 Ал жаман адам Қудайдан қорқпағаны ушын жақсылық көрмейди ҳәм оның саяға уқсаған өмири узақ болмайды.

14

Жер бетинде ақылға сыймайтуғын мынадай нәрсе де бар: гейде әдил адамлар жаман адамларға тийисли болған жазаны алады, ал әдил адамларға тийисли ҳүрметти жаман адамлар алады. Мен: «Бул да бийҳуда, түсиниксиз нәрсе», — деймен.

15 Сонлықтан мен кеўил көтериўди артық көрдим. Қуяш астында адам ушын ишип-жеп, кеўил көтериўден артық бахыт жоқ. Қуяш астында Қудайдың адамға берген өмири даўамында ислеген мийнетинен оған қалатуғыны усы.

16

Мен өзимди даналықты билиўге ҳәм жер бетинде күни-түни уйқы көрмей исленип атырған ислерди түсиниўге бағышладым.

17 Сонда мен Қудайдың ҳәмме ислерине ой жуўырттым. Ҳеш ким қуяш астында болып атырған нәрселерге түсинбейди. Ол қанша урынса да, буған ерисе алмайды. Дана адам буны билетуғынын айтса да, ол буның түбине жете алмайды.

9

1

Солай етип, булардың ҳәммесин үйренип, мына жуўмаққа келдим: әдиллер, даналар ҳәм олар ислеген ҳәр бир ис Қудайдың қолында. Оларды Қудай уната ма, унатпай ма, буны адам билмейди.

2 Ҳәр бир адамның ақыбети бирдей болады. Әдил адам менен жаўыз адамның да, жақсы адам менен жаман адамның да, ҳадал адам менен ҳарам адамның да, қурбанлық беретуғын адам менен қурбанлық бермейтуғын адамның да ақыбети бирдей болады.

Жақсы адамға не болса, гүнакарға да сол болады.
Ант ишкенге не болса, ант ишиўден қорққанға да сол болады.

3

Қуяш астында болып атырған ислердиң ҳәммесиниң ишинде қайғылысы мынаў: ҳәммениң тәғдири бирдей. Адамлардың жүреги жаўызлыққа толған ҳәм олар өмир сүрген дәўиринде ақмақлық ислейди. Кейин олар өлилердиң жанына кетеди.

4 Бирақ тири жүрген ҳәр бир адам ушын үмит бар. Аўа, өли арысланнан тири ийт жақсы.

5

Тирилер өлетуғынын биледи,
Ал өлилер ҳеш нәрсени билмейди.
Оларға артық сый жоқ,
Олар енди ҳеш еске алынбайды.

6
Өлгенлердиң сүйиспеншилиги, жек көриўшилиги,
Қызғанышлары әлле қашан өтип кетти.
Олар қуяш астында болып атырған нәрселерге,
Енди араласа алмайды.

7

Енди барып, шадлық пенен наныңды жеп, қуўаныш пенен шарабыңды иш. Қудай усы ислериңди мақуллайды.

8 Кийимлериңиз ҳәрдайым таза болсын, басыңыздан әтир арымасын.

9 Қуяш астында Қудай өзиңе берген қысқаша өмириңниң пүткил жумбақлы күнлерин сүйикли ҳаялың менен рәҳәтте өткер. Өмирден ҳәм қуяштың астында ислеген мийнетиңнен саған берилген пай усы болады.

10 Қолыңнан не нәрсе келсе, ҳәммесин бар күшиң менен исле. Сен баратуғын жерде, яғный өлилер мәканында жумыс та, ой-пикир де, билим де, даналық та жоқ.

11

Қуяш астында мен және бир нәрсени көрдим:
Жарыста жүйрик,
Урыста күшли жеңе бермейди екен.
Данаға — мал-мүлик,
Ақыллыға — байлық,
Уқыплыға — ҳүрмет бәрқулла несип ете бермейди екен.
Бирақ олардың ҳәммеси ушын еле ўақыт ҳәм үмит бар.

12

Адам өз ўақтын билмейди.
Торға түскен балық ҳәм дузаққа түскен қус сыяқлы,
Адам да күтилмегенде бахытсызлыққа ушырайды.

13

Қуяш астында мен даналықтан және бир мысал көрдим. Ол маған әҳмийетли болып көринди.

14 Ишинде азғана адам жасайтуғын кишкене бир қала бар еди. Күшли бир патша ол жерге келип, оны қамал қылды ҳәм қаланы басып алыў ушын, оның қарсысына үлкен бекинис қурды.

15 Бирақ сол қалада жарлы болса да, дана бир адам жасайтуғын еди. Ол өз даналығы менен бул қаланы қутқарып қалды. Деген менен, кейин бул жарлы адамды ҳеш ким еске алмады.

16 Сонда мен өзиме өзим: «Даналық күштен артық. Бирақ жарлы адамның даналығына кеўил бөлип, оның сөзлерин тыңламайды екен», — дедим.

17

Дананың әлпайым айтқан сөзи,
Ақылсызлар ишиндеги басшының бақырып айтқан сөзлеринен жақсырақ.

18
Даналық урыс қуралларынан жақсырақ,
Бирақ бир ақылсыз көп жақсылықты жоққа шығарады.

10

1

Әтир майға түсип өлген шыбынлар әтир майды бузады,
Сол сыяқлы, ҳүрметли адамның азғана ақылсызлығы оның даналығы менен абырайына зыян келтиреди.

2
Дананың жүреги дурыс жолға,
Ақылсыздың жүреги терис жолға талпынады.

3
Ақылсыз қандай жолдан жүрмесин, Оған бәри бир ақыл жетиспейди.
Ол өзиниң ақылсызлығын ҳәммеге көрсетеди.

4
Егер ҳүкимдарыңның ғәзеби саған қарай лаўласа,
Орныңнан турып, кетип қалма.
Кишипейиллик үлкен қапашылықларды да бастыра алады.

5

Қуяш астында және бир жаўызлықты көрдим.
Ол ҳүкимдар ислеген қәтелик еди:

6
Ақылсызлар жоқары лаўазымларға отырып,
Ҳүрметли адамлар төменде отырады.

7
Мен және атқа минген қулларды,
Қулдай болып, жаяў жүрген басшыларды көрдим.

8

Шуқыр қазғанның өзи сол шуқырға түседи,
Дийўалды бузғанды жылан шағады.

9
Тас қашаған адамды таслар жарақатлайды,
Ағаш жарғанды ағаш жарақатлаўы мүмкин.

10

Топыр балтаны қайрамаса,
Көп күш сарп етиледи.
Бирақ табысқа ерисиў ушын, даналықтың пайдасы көп.

11

Егер жылан сыйқырланбастан бурын шағып алса,
Онда жылан сыйқырлаўшының не кереги бар?

12

Дананың аўзынан жағымлы сөзлер шығады,
Ал ақылсыз өз сөзи менен өзин набыт қылады.

13
Оның сөзиниң басы — ақылсызлық,
Ақыры — ақмақлық.

14
Ақылсыз көп сөйлейди,
Бирақ адам келешекте не болатуғынын билмейди.
Адам өлгеннен кейин не болатуғынын ким айта алады?

15

Ақылсыздың жумысы өзин шаршатады,
Ол қалаға баратуғын жолды да билмейди.

16

Ҳәй, патшасы жас болып,
Ҳәмелдарлары азаннан баслап зыяпат қуратуғын ел, ҳәсирет шегесең!

17
Ал патшасы ҳасыл туқымнан шыққан,
Ҳәмелдарлары тек мәслик етиў ушын емес,
Ал күш топлаў ушын керек ўақтында зыяпат беретуғын ел бахытлы!

18

Ериншекликтен тамның төбеси ойылар,
Жалқаўлықтан төбеден суў өтер.

19
Зыяпат адамның кеўлин көтерер,
Шарап өмирге қуўаныш алып келер,
Ал ақша ҳәмме мүтәжликти қанаатландырар.

20

Патшаны, ҳәтте, ишиңнен болса да, жаманлама,
Ҳүрметли адамды төсекте жатып та, ғарғама.
Себеби аспандағы қуслар хабар тасыр,
Қанатлы барлықлар сөзиңди жеткизер.

11

1

Наныңды басқаларға бергенде, қыйналмай бер,
Сонда күнлер өтип, ол өзиңе қайтып келер.

2
Барыңнан жети ямаса сегиз адамға пай бер,
Жер бетинде қандай апатшылық болажағын билмейсең.

3
Бултлар тойынғанда,
Жер бетине жаўын жаўдырады.
Терек қублаға қарай қуласа да, арқаға қарай қуласа да,
Ол қулаған жеринде қалады.

4
Самал қатты ессе, туқым сеппес,
Булт қойыў болса, зүрәәтин ормас.

5

Самалдың қай жақтан есетуғынын ҳәм қурсақтағы баланың сүйегиниң қалай пайда болатуғынын билмейтуғының сыяқлы,
Ҳәмме нәрсени ислейтуғын Қудайдың ислерин де биле алмайсаң.

6

Азанда туқым сеп,
Кеште де қолың бос турмасын.
Олардың қайсысының өнимли болатуғынын билмейсең.
Анаўсы ма, мынаўсы ма?
Бәлким екеўи де жақсы өним берер.

7

Жақтылық татлы,
Қуяшты көриў көзге жағымлы.

8
Адам қанша көп жасаса да,
Бәрқулла қуўанып жасасын.
Бирақ қараңғы күнлердиң бар екенин де умытпасын.
Олар да аз емес.
Не жүз бермесин, бәри де бийҳуда.

9

Ҳәй, өспирим! Жаслық шақта кеўил көтер.
Жаслық шағыңда жүрегиң сени шадлыққа бөлесин.
Кеўлиң күсеген, көзиң қәлеген нәрсени исле.
Бирақ булардың барлығы ушын, Қудайдың сени ҳүким қылатуғынын билип қой.

10
Сонлықтан жүректен қайғыны қуўып,
Денеңнен азапты алып тасла.
Балалық та, жаслық та тез өтип кетеди.

12

1

Қайғылы күнлер, яғный ақырғы күнлер келип:
«Мен олардан ҳеш рәҳәт таппадым», — деп айтпасыңнан алдын,
Жаслық шағыңда Жаратыўшыңды еске ал!

2
Қуяш, жарықлық, ай ҳәм жулдызлар гүңгиртленип,
Жаўын изинен және қара бултлар қапламастан алдын,
Оны еске ал!

3
Сол күн келгенде,
Үйди қорғайтуғынлар қалтырайды,
Күшлилер ийиледи,
Дигирман тартыўшылар аз қалғанлықтан, исин тоқтатады,
Терезеден сыртқа қарайтуғынларды гүңгирт тартады.

4
Көшеге қараған қапылар жабылады,
Дигирманның сестин еситпейтуғын болады.
Қус сестинен оянады,
Бирақ сайрағанын зорға еситеди.

5
Бәлентликтен қорқатуғын болып қалады,
Көшеге шығыўға жүрексинбейди,
Бадам ағашы ақ түске енеди,
Шегиртке сүйретилип қалады,
Ҳеш бир мийўе қуштарлық оятыўға жәрдем бермейди.
Адам өзиниң мәңгилик үйине кирежақ,
Көше жоқлаў айтып жылағанларға толып кетеди.

6

Сонлықтан гүмис шынжыр үзилип,
Алтын кесе сынбастан,
Булақ басындағы гүзе қыйрап,
Қудық үстиндеги суў тартқыш үзилместен,

7
Топырақтан исленген денең жерге қайтпастан,
Қудай берген руўхың да Қудайға қайтпастан бурын,
Өзиңди Жаратқанды еске ал!

8
Бийҳуда, бийҳуда! — дейди Ўазшы, — Ҳәммеси бийҳуда!

9

Ўазшы дана адам болып ғана қоймай, билгенлерин халыққа да үйретти. Ол көплеген нақыл-мақалларды ой елегинен өткизип, изертледи ҳәм қайта ислеп, орны-орнына қойды.

10 Ўазшы терең мәнили сөзлерди изледи, ол ҳақыйқат сөзлерин дурыс жазды.

11

Даналардың сөзлери шопанның ушлы таяғына, жыйналған нақыл сөзлер беккем қағылған шегеге уқсайды. Бул сөзлер бир Шопан тәрепинен берилген.

12 Булардан тысқары, балам, мыналарды билип қой: көп китап жазыўдың шеги жоқ, көп китап оқыў денени шаршатады.

13

Ҳәмме нәрсе айтылды, енди жуўмақты тыңлайық:
Қудайдан қорқ, Оның буйрықларын орынла!
Бул ҳәр бир адамның парызы.

14
Қудай ҳәр бир исти,
Жасырын исленген жақсы-жаман ислердиң ҳәммесин ҳүким қылады.